Magaciin Ba’ye yaan meel looga dhicin magacii iyo sharaftii Xooga Dalka Soomaliyeed

Qore: Omar sh Maxamud (Cumar Yare)
omarabdulle22@hotmail.com
USA

Waxay beryahaan dhagahayagu maqalayeen erayo meel ka dhac iyo ihaana ku ah guud ahaan ummadda Soomaaliyeed, gaar ahaanna Ciidankii Xoogga Dalka Soomaliyeed. Masuuliyiinta ugu saraysa ee DMG  oo qaarkood ay leeyihiin daraja milatari kuna abtirsada XDS ayaa waxay ku hadaaqayaan in dalkeennu u baahan yahay ciidan Afrikaan ah oo ujeeddooyinka ugu waawyn ee laga leeyahay ay yihiin ilaalinta xarumaha dawladda iyo tababaridda ciidankii Xoogga Dalka Soomaaliyeed. Ciidamada la doonayo in ay tababar iyo dhaqan celin  u fidiyaan XDS waxay ka mid yihiin  kuwa ugu liita xagga anshaxa iyo aqoonta markii loo fiiriyo ciidamada Afrikaanka, waxaaba ka sii daran iyadoo  dalalkoodana ay ka jirto fowdo, xasillooni darro, iyo dagaallo sokeeyaba, taasoo sawir cad ka bixinaysa dhaqanka ay la imaan doonaan dalkeenna.

Haddaba  maxay tahay ujeeddada arrintaan ka dambaysa? Mise loo baahannahay ciidan Afrikaan ah oo tababaro XDS?

Waxaan aamminsanahay in uu jiro qorshe daahsoon oo laga leeyahay ciidanka Afrikaanka gaar ahaan kuwa safka hore ee hadal hayntiisu dhammaan la’dahay, caqabadda ugu waaweyn ku noqday nabaddii iyo dib u heshiintii awalba tabarta darnnayd..Arrintu waxay u egtahay “baroortu orgiga ka weyn” waayo ma filayo haddii daacadi jirto in Dawladdu weydey ciidan Soomaaliyeed oo suga nabadgelyada madaxda dawladda iyo xarumaheedaba, waxayna ku xiran tahay oo kaliya meelmarinta iyo ka dhabaynta barnaamijkii dib u heshiisiinta ee DKG. Anigu, waxaan geesinimo iyo dadnimaba u arki lahaa haddi  Madaxweynuha iyo Raiisul Wasaaruhuba ay ujeeddada ciidamada ajnabiga u rabaan ku sheegaan hub ka dhigista malleeshiyooyinka hubaysan ee dhibka ku haya dadka, dawladnimaduna ka hirgeli la’dahay muddo 15 sano ku dhow.

Ujeeddada ugu weyn ee aan ka lahaa maqaalkaan waxaa weeye in aan aragtideyda uga jawaabo su’aasha labaad ee ah “Xoogga Dalka Soomaaliyeed, ma u baahan yahay ciidamo Afrikaan ah oo tababar siiya?; waxaana leeyahay MAYA, oo caqligu ma oggolaan karo qof aad ka  aqoon badan tahay kana waaya aragsan tahay in uu macallin kuu noqdo, haddii aysan xaajadu la mid  ahayn tii dugsigii Xalane ee lagu xarayn jiray aqoonyahannada, agaasimayaasha, mareeyayaasha, macallimiinta, iyo culimaaudiinka oo dad badan aysan weli garan ujeeddadii dawladdii Kacaanku ka lahayd.
Waxaa kaloo caqligu diidayaa in nin colaadi idinka dhexeyso oo laga yaabo in aad beri legddantaan, in aad weyddisato inuu ku baro tabta iyo tabcaha legddanka.

Haddiiba ay sidaan daacad ka noqotay oo uusan jirin ajandda u qarsoon Madaxweynaha iyo Wasiirka Koowaad, anigu aad ula yaabi maayo in ay argtidaan ku dhagganaadaan oo ay geed dheer iyo geed gaabanba u fuulaan helitaanka ciidan Afrikaan ah oo dib u carbbiya ciidankii XDS (sida ay sheegeen), waayo midkoodnna xog badan uma hayo heerka aqoontoodu ay gaarsiisan tahay saraakiishii iyo S/xigeenkii Xoogga dalka Soomaliyeed. Madaxweynahu isagu waa hore ayuu ciidanka ka dhex baxay oo marna xabsi ayuu ku jiray marnna  wuxuu ku habsaamay nidaamkii jabhadaynta ee ku salaysnaa tolbeelayda iyo yaa reer hebel ah. Waxaanse islahaa mar dhexe ee uu mudda kooban ku soo dhex noqday ciidankii XDS (Taliyihii Kulmiskii Durdur ee dagaalkii 77) ayuu wax badan ka qiimeyn karay aqoonta iyo heerka diyaargarowga ciidankii XDS gaar ahaan kulmiskii uu madaxada ka ahaa oo aan aniguba ka midka ahaa. Wasiirka Koowaad, isagu waa gartii oo waxaa dhici karta in ay isaga khalddan yihiin ciidankii XDS iyo maleeshiyooinka ka soo naq raacay baaddiyaha, xaalkuna wuxuu ka yahay “ciidanku carbbisuu rabaa”

Waxaanse la qaadan karin in masuuliyiinta ay ka midka yihiih Wasiirka Gaashaandhigga DFKMS Jen. Cabdiraxman M. Cali, Taliyaha Ciidanka Xoogga Dalka Soomaliyeed Jen. Naaji, Jen. Badmaceeye, iyo kuwa kale oo badan iney  maantay u olaleeyaan ihaanaynta saraakiishii Xoogga dalka Soomaliyeed oo aan hubo in ay aqoon fiican u leeyihiin waxa ay gudaan iyo kaalinta ay ka qaadan karaan dib u dhiska iyo tababaridda XDS.

Soomaaliyey, la yaab yeysan idinku noqon aragtiyadaan gurracan ee ay masuuliyiinta qaarkood qabaan ee ku wajahan bah dilidda iyo hoos u dhigidda qabkii iyo aqoontii saraakiisha XDS, maxaa yeelay waa qorshe uu  cadadawga ummadda Soomaaliyeed wax badan ka shaqeynayey kuna guulaystay in uu garashada iyo waddaninimada kala dagaallamo in badan oo ka mid ah madaxda iyo saraakiisha Soomaaliyeed. Waxaad markhaati ka tihiin  in Jennaraalo iyo Korneello magac dheer lahaa ay ugu dambbayntii kutaab (ardday) u noqdeen xiddiglayaal Tigre ah oo tala iyo tababarbba u hoos fariisteen. Sow weli maanta ma maqashaan, masuul hebel ama hoggaamiye hebel ayaa ciidamadiisa tababar lagu siinayaa gudaha Itoobiya. Markaad arrimahaan oo dhan dib u jelleecdid,sow kuuma sawirmahyso ujeeddada cadowga iyo kuwa uu horay qalbbigooda u daciifiyey.

Sarkaal aan saxiib ahyn oo ka mid ahaa dadkii u xereystay xaggaa iyo Itoobiya, ayaa maalin iiga sheekeeyey wadahadal isaga iyo sarkaal hoose oo Tigre ah dhexmary. Wuxuu ii sheegay ka dib markii uu  sarkaalka yar ee Tigre ah malaysan waayey qabyarida iyo waddaninimo xumida ka muuqata saraakiisha sare ee Soomaaliyeed ee markaas iyaga hoos joogay; ayuu weyddiiyey in ay dhab tahay in kale darajada ay nimankaani sheeganayaan, markii uu u xaqiijyeyna wuxuu sarkaalkii yaraa yiri “ kuwaani ma aha saraakiishii Soomaaliyeed ee naloo sheegi jiray”.

Ka dib markii cadawgeennu dhudhumiyey heerka waddaninimo ee qaar naga mid ah, ogaadaynna sida ay daciifka u yihiin, ayuu ku dhiiraday in uu hawyasto sidii uu dhammaanteen nooga tirtiri lahaa nuxurka waddaninimada isagoo nagu soo dhexgelaya ciidan baan idiin tababaraynaa iwm. Haddaanan garan oo aan aqbalno in cadowgeennu tababaro ciidankeenna mustaqbalka sow mar walba macallinkeenni  weynaa ma noqonayo oo aannan marnna hawaysan karin inaan  isbardhigno ama tillabo aan ka hormarnno.

Isaga sheekayn maynno heerkii aqooneed , tababareed, iyo diyaargarow ee uu gaaray Ciidankii Xoogga Dalka Soomaaliyeed (XDS) sanadihii toddobaatameeyihii iyo siddeetamaadkii. Waxaa xilliyadaas lagu tiring jiray ciidanka seddexaad ee qaaradda Afrika ugu sareeya xagga aqoonta iyo diyaargarowga. Waxaa u dhammaystirnaa oo u taabbagalay haykalkii waxbarasho laga bilaabo tababarada aasaasiga ah ilaa midka ugu sareeya ee barashada dagaalka iyo difaaca (War and Defense institutes). Sarakiishii macallimiinta ka ahaa kulliyadaha sare ee dalka, kuwii wax ku bartay dalka gudihiisa iyo dibaddiisaba in badan oo ka mid ah ayaa maanta la hawlgelin karaa loona adeegsan karaa tababaridda ciidan cusub ama dhaqancelinta kuwii hore.

Ciidanka millatarigu waa astaanta qaranka waxaana lagama maarmaan in ay meesha ka baxdo hadal haynta ay dadka waxmagaradka ah ay ka soo xigannayaan cadowga Soomaaliya ee  oranaya “Soomaaliya uma baahna ciidan millatari oo xoog leh, ee waxay u baahan tahay ciidan booliis oo xoog leh”.  Soomaliya waxay u baahan tahay ciidan millatari oo xoog leh, tababar casri ah leh, isla markaasna ku filan ilaalinta xudduudda dheer, jawiga iyo baddeeda baylahda ah, markii loo baahdana cadowgeeda baqdin gelin kara (deterrence).  Soomaaliya waxay leedahay xaalado u gaar ah oo khasbaya inay cudud millatari samaysato, mana jirto cid kula talain karta ama ku khasbbi karta ka tanasulidda qaddiyaddeedii soo jireenka ahayd.

Saraakiishii iyo S/xigeenkii aqoonta lahaa ee Xooga Dalka Soomaliyeed dagaalkii sokeeye ka dib waxay u qaybsameen seddex qaybood:

1- Kuwo dalka dibaddiisa u hayaamay oo ka dhursugaya in ay maalin un arkaan dalkoodii oo nabad aha iyo ciidankii XDS oo mar kale la yagleeley oo magaciisii iyo sharaftiisiba la soo noqda. In badan oo kuwaan ka mid ah ayaa aqoontoodii ciidan ku darsadey aqoon iyo xirfada kale oo madani ah, looga faaideysan karo dhisidda ciidan la tillaba qaadi kara wacyiga maanta oo ah mid la adeegsanayo farsamo casri ah. Waxaa kaloo xusid mudan in badan oo kuwaan ka mid ay doonayaan in ka qayb qaataan dib u soo noolyanta XDS; waxaase nasiibdarra ah inaysan jirinbba cid hadal haysa ama soo dhawaysanaysa.

2- Qayb dalka gudihiisa ku firarsan oo dani seeto ku noqotay kana dhowrsaday in ay ka qayb qaataan dagaalladii sokeeye, ishana ka fiirsanaya ihaanada iyo dacatiga joogtada ah ee lagu samaynaya magacii XDS. Qaybtaan hadbba qolaa u gacan haadisa iyagoo awrkooda ku kacsanaya, waxaana loogu baaqaa in ay ku soo uruuraan qaar ka mid xeryihii hore ee ciidanka oo aan lahayn wixii nolosha qofka aasaaska u ahaa iyo wax barnaamij ah oo loogu talagalay midnna; Beryo markii magacooda meelaha looga qaraabto ayey u kala tagaan gaajo iyo dayac. Waxaa xaqiiq ah haddii qaybtaani si dhab ah loo abaabulo isla markaasna daryeel iyo xurmaynba helaan in ay aasaas fiican u noqon karaan ciidanka XDS

3- Qaybta seddexaad waxay noqdeen kuwo ka mid noqday maleeshiyooyinkii qabaailka iyagoo si weyn ugu lug yeeshey dagaalladii sokeeye ee lagu hoobtay. In badan oo ka mid ah naftoodii ayey ku waayeeyeen, qaarnna waa ku curyaameen, qaarkoodka weli waxay xubno firfircoon ka yihiin maleeshiyooyinkii qabaailka. Kuwaani waxay u baahan yihiin dhaqan celin iyo hub ka dhigis.

Gabagabadii,waxaa loo baahan yahay in aanay arrintu maanta nagu noqon mid aan berri ka qoomamaynno oo aan waa dambbe ku calaacallo “Illeen talo isuma kaa sheegto”. Waaxaan masuuliyiinta dawladda KG u soo jeedinayaa in ay iska dayso musas wareegga iyo ka shakiga shacabkeeda kuna tashato aqoonta dadkeeda. Waxaan qabaa in aanay waxba kordhinayn ujeeddo gaaban oo awr ku kacsi ah, mustaqbalkana wax u dhimi karta qaranimadeenna iyo karaamada  dakeenna.

Qore: Omar sh Maxamud (Cumar Yare)
omarabdulle22@hotmail.com
USA

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan