Intaanan u guda gelin arigtidayda ku saabsan kaalinta ay Bulshada Rayadka ahi ku yeelan karto dib u heshiisiinta iyo nabad samaynta intaba (Reconciliation) and (peace building) waxaa mudan in aan qeexnaa maxaa loola jeedaa Bulshada Rayadka ah (Civil Society)?

Waxaan wada ogsoonahay in eraygani uu inooga yimid Galbeedka uuna yahay weliba mid cusub inkastoo mararka qaarkood la yiraahdo waa aragti hore oon dhulka laga qaadin laguse baraarugey baahideeda xiligan cusub.Waxaa kaloo dad indheergrad (intellectual) ahi qabaan waa mashruuc la doonayo in lagu koontaroolo dunida sedexaad maadaama ay reer galbeedku ku kalsoonaan waayeen kaligood taliyayaasha dunida sedexaad, kadib markii kacdoon lagu riday xulafadoodii kaligii taliska ahaa sida Shaahi Iiraan ama is bedel ku dhacay sida Robert Mugabi ama Sadam Xuseen labaduba waxey gacan saar lahaayeen shalay Maraykanka iyo Britian maantase waa cadaw, hadaba si aysan u dhicin in ay hal qof ku xiraan dantooda kaasoo kolkuu rabo is bedeli kara amase kacdoon lagu tuuri karo waa in ay jiraan hay,do iyo ururo saamayn ku leh bulshada kuna xiran dawladah reer Galbeedka ama ilaaliya maslaxadooda, waxaa tusaale u ah mushkilada beryahaan ka dhex aloosan Masar iyo Maraykanka ee la xariirta ninka madaxda ka ah “Markazka Ibnu Khaldum”lana yiraahdo Dr. Sacadul Diin Burhan ee u dhashayna Masar laakiin haysta dhalashada Maraykanka. Waxay dawlada Masar ku andacoonaysaa in uu sir ka bixiyay wadanka jaasuusna uu yahay halka dawalada Maraykanka ay leedahay wuxuu u doodaa xuquuqul insaanka, weliba waxeey ku handaday in ay mucaawinada ka jarayso Masar hadii aan ninkaas la sii daynin. Waxaa kaloo Bulashada Rayadka ah (Civil Society), loo yaqaan magacyo kale sida Qaybtii ama xoogii sedexaad (Third Sector) amase Mawjadii sedexaad (Third Wave). Aqoonyahanada reer galbeedku waxay dhahaan bulshada Galbeedka waxaa jira laba xoog oo ah Dowlada iyo Suuqa Xorta ah ama Dhaqaalaha xorta ah markii laga soo tago labadaas xoog waxay tahay in xoogaan sedexaad ee Bulshada Rayadka loo yaqaan ama (civil society) in ay cayaaraan kaalin miisaaman ee u dhaxaysa labada xoog aan soo sheegnay. Hadaba waxaan oran karnaa ama aan ku qeexi karnaa Bulshada Rayadka waa “Ururo, Hay,ado ama Mu,asasaad u dhaxeeya xooga Dawalada iyo kan Ganacsiga ama Dhaqaalaha xorta ah, kuwaasoo ay tahay in ay ka mid noqdaan Ururada aan faa,iido doonka ahayn , Samafalka, xoogag bulashadeedka dhaqan iyo siyaasadeed iyo qaabkastoo looga qayb qadan karo amase layskugu howli karo dhismaha bulshada, gaar ahaan dhinaca Dhaqan iyo Qiyamta (value) intaba.

Si kasta oo loo micneeyaaba waxaa xaqiiqa ah in Bulashada Rayadka (Civil Society) ay tahay seef labo af leh loona adeegsan karo weji cusub oo gumaysi ah, sidoo kalana loo adeegsan karo in lagu baraa bulshada dhaqan suuban oo ku dhisan ilaalinta xuquuqul insaanka iyo ka qaybqaadashada in la helo xukun wanaagsan (good governance) waa hadii Ururadaas laga helaa dhaqan dimuqoradi ah oo ku salaysan issu,aalid (accountability), wax kastoo cad oo aan laablaab ku jirin ( Transparency), go,aan wadar ah (collective decision) iyo waliba wada shaqayn ineey jirto iyadoo ra,yiga lagu kala duwan yahay laguna go,aa dhinaca loo badanyahay.(majority vote). Hadiise barnaamijta ururadaas uu noqdaa ma hubaysnin oo kaliya waxna ma dilin dagaalna ma oogin laakiin dhaqamada kale waan wadaagnaa kooxaha hubaysan waxaan filayaa magac laysku bixiyaa in uusan waxba soo kordhinayn.

Hadaba markaan ka gudubno qeexidaas koobaan waxaan oran karnaa Soomaaliya kama jirto manta Dowlad dhexe oo xoog badan, kamana jiraan xoogag dhaqaale oo saamayn ku leh go,aanada Bulshada, su,aasha lays waydiin karaa waxey tahay maxay tahay kaalinta Bulshada Rayadka ah (Civil Society)ga soomaaliyeed? Waxaan ku soo koobi karnaa laba arimood:

1- Tan koowaad in ay baadigoob u galaan sidii loo heli lahaa Dawlada Soomaliyeed

2- Buuxinta intii karaankooda ah Adeega Bulshada (Social Services) & wacyi gelinta dadwaynaha.

Hadii aan ku horeyno tan hore oo ah baadigoobka dowlad soomaaliyeed, waxaan oran karnaa kuma lahayn Bulshada Rayadka ah kaalin wax ku ool ah shirarkii dib u heshiisiineed ee ka horeeyay shirkii Carta sababtoo ah wuxuu u xirnaa dagaal oogayaasha oo kaliya. Shirkii Cartase waxaa la oran karaa wuxuu ku dhisnaa falsafad ah in kaalin fir fircoon la siiyo Bulshada Rayadka ah taas barbarkeedana la dhimo xooga qabqablayaasha dagaal, hadaba waxaan oran karnaa waxeey ahayd guul u soo hoyatay Bulashada Rayadka ah iyadoo waliba dadwaynaha Soomaliyeed ay soo dhoweeyeen arintaas si aad u wayn waxaana taa tusaale u ah markii ay dawladii bulshada rayidka ahayd tagtay Xamar & Baydhabo, iyo sidii dadawaynaha Soomaliyeed ula socdeen una hadal hayeen shirkii carta waxaa kaloo laga soo dhoweeyey beesha caalamka. Waxaa iyana guul lagu tilmaami karaa u soo hoyatay Bulshada Rayadka ah kacdoonkii looga tuuray xukunka C/laahi Yuusuf si xor ahna loo Doortay Jaamac Cali Jaamac, laakiin waxaad moodaa mirihii labadaas guulba lama guran. Waxa ugu muhiimsan ee burburiyayna waa iyadoo loo yeelay qaab qabiil, tusaale ahaan markii xukunka laga tuuray C/laahi Yuusuf taasoo ku timid rabitaanka dadwaynaha waxaase uu ku guulaystay inuu u bedelay loolankii mid Qabiil iyadoo ay wax laga xumaadana ay tahay in ay ku dheceen godkaas dadkii isbedel doonka ahaa metelayayna Bulshada Rayadka ah, sidoo kale midii Cartana waxa la oran karaa Bulshada Rayadka ah waxeey ka noqdeen kor joogto waxeyse ahayd in ay u qaataan in ay dawladu tahay mirihii dadaalkooda loona dayn cid gooni ah ileyn nabada waxeey u baahan tahay naf hurid sida uu dagaalku ugu baahanyahay ka badan.

Hadaba waxaa is weydiin mudan Ururada ama shakhsiyaadka matala ama u taagan magaca bulshada rayadka ah ee soomaaliyeed ujeedadoodu ma in uu ay shir joog ahaadaan sidii hogaamiye kooxeedyada mise in wax ku biiriyaan nabadaynta bulshada una howl galaan sidii loo ilaalin lahaa natiijadii ka soo baxdaa dhismahaas? Mise waa sidii hogaamiye kooxeedyadu ay ku sheegeen oo waxeey ka mid yihiin qabaa,ish isku haysta xukunka? Taas oo aad ka garan karto in Bulshada Rayadka ah ee Xamar fadhigeedu yahay aad soo dhaweeyeen shirka nabada ee Eldoret halka ay kuwa Boosaaso qaadaceen kuna tilmaameen in ay wataan dad jooga xamar iyo Jabuuti sida ay sheegtay Idaacada Horn Afrik? Mise waa ururo loo sameystay dano gaar ahaaneed tan guudna lagu maldahay? Waa su,aalo is weydiin mudan. Majecli in aad tuhmo ururada bulshada ama aan halkaan ku qiimeeyo laakiin waxaan is leeyahay intaba kama marna Ururada Bulashada Soomaaliyeed. Waxaase la oran karaa hadii loolanka u dhaxeeya Qabaa,isha Soomaalida ee ku salaysan xukunka loo bedelo mid aan hubeysnayn iyo tartan ku salaysan horumarinta deeganadooda iyo dadkooda, loolanka shaqsiyaadka xukun doonka ahna loo bedelo mid ku dhisan tartan iyo doorasho iyo ra,yiga ay kaqabaan dadwaynaha ay doonayaan in ay madaxda u noqdo, dadka matalaaya beelahana ay noqdaan ilaa xad kuwa wax garad dhaama kuwa hada sheegta in ay matalaan, lana ogaado in dan gaar ahaaneed ee Ururada Bulshada ku xiran tahay tan guud oo laga shaqeeyaa waxaan oran karnaa waa talaabo horay looqaaday.

Gabagabo

Waxaan ku soo gaba gabayn lahaa in soo if bixida Bulshada Rayadka ah (civil society) ay tahay dabayl caafimaad oo bilaaw ah horay waloow yaysan noqon sidii loo baahnaa, taas waxaan ula jeedaa in xal u helida mushkilada Soomaaliya ay ka arinsadaan dad aan hubaysnayn kalsoonina isku qaba dhagar horana aan galin haba matalo ururkaas ama ruuxaasi qabiil mucayan ah in ay tahay horumar. Waxaa xaqiiqo ah in samaanta iyo hagaaga bulshada aysan maalin iyo habeen ku imaanaynin horaa loo yiri Roma Hal Habeen Laguma Dhisin (Roma was built in one day), kun talaabana kow ayeey ka bilaabataa, ee waxeey u baahan mashruuc iskaamilaaya, dadaal joogta ah iyo dad u taagan intaba. Waxaase muhiih ah in Ururada Bulshada hadafkoodu noqon shir joog kuna koobnaan dadaalkoodu in ay fadhiyo ka xajistaan shirarka nabada laakiin waa in uu intaas ka gudbaa una gudbaa in ay soo jeediyaan aragti wax ku ool ah oo looga gudbo mushkilada umada haysata laguna qancin karo beesha caalamka, iyo in ay wax ka ilaaliyaan miraha natiijadaas kana ceshadaan cidii doonaysa in ay sahal ku burburisaa, hadii kale waxaa ku dhaboobaysa aragtida ah in aysan waxba ka duwanayn kuwa hubaysan in ay hubaysnayn uun kaliya mooyee ee aysan haynin aragti wax ku ool ah iyo dhaqan cusub intaba iyadoo madaxa lagu hayo tijaabadii lana daraaseeyo duruufihii keenay in ay dhaqaaqi wayso si looga faa,iideysto mustaqbalka.

Abdirahman Abdishakur Warsame. (LLB) (LLM).

Lodon UK E-mail cabdirahman@hotmail.com .

Oct 17, 2002

AFEEF: Aragtida qoraalka waa mid u gaara qoraaga 

com