DOOBINTA RIYAALE IYO DAWLADDA LA SUGAAYO IYO DURUUFAHA DHAQAALE KU CEEGAGAN

WAXAA DIYAARIYEY

MOHAMED ABDI HASSAN (DIRIDHABA)

KARACHI, PAKISTAN.

diridhaba2001@hotmail.com

May 23, 2003

Ka dib halgan dheer oo ay shacbiga reer Somaliland u hureen inay geyigooga cagta dhulka ugu dhigaan nidaamka (jeffersonian democracy), ka dib muran badan iyo is jiid jiidad u dhexeeyey axsaabtii siyaasadeed ee dalka ka jiray, oo ku loolamaayey hogaanka sare ee qaranka ugu sareeya Somaliland, waxaa hadda la soo gaadhay sidii shacbiga reer Somaliland ee geesiyiinta ahi isku duubni ugu codeeyen in loogu abaal gudo oo loogu nasteexeyo dawlad tayo leh oo ka hanaqaada dhamaan geyiga Somaliland, waxaa xasuus mudan muddo hadda laga joogo seddex sanno ayaa madaxweynaheenii geeriyooday alla naxariistii Janno ha siiyo Maxamed Xaaji Ibraahim Cigaal, wuxuu ku dhawaaqay in dalka laga hir gelinaayo hanaanka axsaabta badan, wakhtigaasi oo aan anigu ku sugna magaalada Hargeysa ayaa dad badan oo aan ka mid ahaa waxay isweydiiyeen, tallow Muxuu ahaa hanaankan hogaanka qaranka ka soo burqamay waayo akhristow? iska daa in lagu dabaqo Somaliland eh shacbiga reer Somaliland oo wakhtigaasi 10 jir ahaa muu arkaynin dalalka la jaarka ah oo xitaa nidaamkaa Madaxweyne Cigaal sheegay ku dhaqmaaya, waxaa kale oo dadku isweydiiyeen tallow goorma ayey riyadaasi rumoobi doonta?. 

Rag badan oo aanu wada xamman jiray dawladdii madaxweyne cigaal ayaa markaan weydiiyey goorta ay suuro gal noqon karto nidaamka axsaabta badan oo ka hir gela Somaliland iigu jawaabeen "in Soddonka sanno ee soo socda uun suuro gal ka noqon karto dal yar oo african ah oo aan weliba aqoonsi haysanin" balse waxaa la yaableh, oo runtii wax lagu diirsado ah in maanta midhahii xorriyadda ee ay bulshada reer Somaliland keenen ay midho dhashay, waxaa tani ay ku dayasho u tahay dalalka jaarka aynu nahay sida D jibout iyo Ethiopia oo weli ku dhaqma hanaanka xisbiga keliya (Single party system) dawladahaasi oo shaqaynaayey ama jiray tobanaan sanno xorriyadda Somaliland ka hor!!,

Hadaba haddii ay shacbigii Shallay u dagaalamayay xoriyadoodu ay maanta dhalleen dimuqradiyad naxariis badan oo ka hirgesha dalkooga hooyo maxaa ku waajib ah in laga helo hogaanka sare ee qaranka Somaliland cidda aan la hadlaya waa Mudane Daahir Riyaale Kaahin Madaxweynaha Jamhuuriyadda Somaliland ee Seddexaad, Mudane Riyaale hawsha ku sugaysa waxaa lagu sifayn karaa tii ugu cuslayd oo runtii u eg hilib qaydhiinkiina ka tegay bisaylna aan noqon (Yacyacood) miisaanka siyaasadeed ee garbaha aad saaratay waxaa haboon in sida ugu macquulsan aad uga dabaalato adiga oo kaashanaaya ilaahay subxanahu watacalaaye, iyo xayndaab siyaasadeed oo khibrad u leh hanaanka Dhaqaale oo bulshadeenu maanta ka aradantahay, siyaasadeed oo uu ugu horeeyo Ictiraaf u doonista jamhuuriyadda Somaliland (Recognition mission) iyo weliba Dhisidda dawlad Rayid ah oo tayo baaxadleh wadata, ayna ka dhex muuqdaan raga ugu macquulsan ee bulshada Reer Somaliland ku dhaadato, ogow Madaxweyne mar wal oo aad isku daydo inaad soo dhawaysato siyaasiyiinta bulshadu jeceshahay in aad adiguna ka bad baadi karto bedweyn siyaasadeed oo horleh, hadaba Madaxweyne waxaan jeclaystay inaan halkani sharaxaad kaga bixiyo hawlaha sugaya dawladaada iyo sida loo wajahi karo ee ugu fudud aniga oo mid mid usoo qaadanaaya seddexda qodob ee ugu muhiimsan

1. ICTIRAAF RAADINTA SOMALILAND (SOMALILAND RECOGNITION MISSION)

Dadyow farabadan ayaa waxa ay isweydiiyaan ama ay ku xidhan aqoonsiga Somaliland marka dalkii aynu xoriyadeena ku luminay ee SOMALIA loo helo xal siyaasadeed (political solutions) lana helo hogaan midaysan oo matali kara in markaa laga hadli karo aqoonsiga Somaliland, balse anigu waxaan Madaxweyne aaminsanahay qaddiyad taasi ka gedisan waxaan tusaale ku filan usoo qaadan kara dalka ugu yar maanta ee beesha caalamku aqoonsatay muddo hal sanno laga joogo (EASTIMOR), waxaa uu ka go,ay dalweynaha INDONESIA, dawladda Indonesia marnaba ma ogola in ay jasiiradaha ama dhulka beriga iyo koonfurta ee waddankaasi xorriyad ka qaatan Maamulkooda, Dawladahii kala danbeeyey ee soo maray waddanka Indonesia sida maamulkii Madaxweyne Suharto, kii ka danbeeyey ee madaweyne Cabdirxmaan, iyo weliba ka haadan xukuma ee Megawate Sagarna Bute, Dadka reer Eastimor marka dhaqaale ahaan la eego waa dad aad iyo aad u liita, oo aanan ku qiyaasi karin ama la bar bar dhigi karin bulshada reer Somaliland, waa dad muddo aad u dheer laajiyiin ahaa oo cadaadiska dawladda Indonesia ku hoos dhaqana, markaa waxay beesha caalamka hor dhigeen fiiro gaar ah (especial vission) fiiradaasi oo ah sida shacabka reer Eastimor oo ah shucuub diinta masiixiyadda aaminsan sida ay uga go,antahay gooni isu taagga qaranimada dalkooga hooyo waxaana ay qaramada midoobay go,aansatay inay ka hirgeliso afti (International Refrendum) aftidaasi oo ah mid ay maamulaysay jamiciyadda quruumaha ka dhexaysa (United nations), 

Hadaba Mudane Madaxweyne inaga oo ka faa,iidaysanayna khibradahaasi iyo talaabooyinkaas Eastimor waxaan usoo jeedinlahaa Maamulkaaga cusub iyo adigaba inaad samaysaan BAAQ DHEER oo aad u dirtaan shanta dal ee rigliga ku ah qaramada midoobay Maraykanka, France, Britain, China, iyo Russia, kuwaasi oo ku haboon in loo diro wufuud ka socda dalkeena Somaliland, qodobka labaad ee in lagu dhaqaaqo habooni waxay tahay in la sameeyo haayad ka madaxbanaan wasaaradda Arrimaha dibadda oo hirgelisa sidii looga dhaadhicin lahaa looguna sharaxi lahaa beesha caalamka qaddiyadeena iyo madba,a shacabkeena haayadaasi oo loo xilsaari doono khabiir ama masuul aad ugu furfuran beesha galbeedka ama qaramada midoobay, qodobka seddexaad ee ugu muhiimsan ee aan jecelahay inaan kugu dhiirigeliyo madaxweyne waxay tahay in la sameeyo xidhiidh u dhexeeya dawladaada iyo mustacmaradii aynu xorriyadda ka qaadanay ee Britain oo ah saldhiga aynu ka duuli karo, halkaasi oo ay ku noolyahiin jaaliyadda ugu badan ee Somaliland. qodobka afraad ee aan jecelahay in aad xoojiso oo hadda aad raadkeedii hayso waxay weeyan in aynu samayno heshiis dhaw oo ina dhex mara qaaradda aynu ka tirsanahay ee Afrikada Madow, kuwaasi oo ah halka aynu ka duuli karo.

Tan iyo laga soo bilaabo 1991 wakhtigaasi oo dalkeenu uu hellay xorriyad taam ah oo ka hirgeshay dhamaan geyiga Somaliland, dedaalka qudha ee dawladdu ku dhaqaaqday si ay kor ugu qaado sumacadda dhaqaale ee dalku waxa uu ahaa markii dalka loo sameeyey lacag u gaar ah oo ah shilinka Somaliland, balse dawladahii kala danbeeyey ee ka shaqeeyey dalku waxay gees mareen in ay wax ka qabtaan dhaqaalaha dalka oo maraya xaalad aad iyo aad u adag, waxaa ugu muhiimsan oo dalkeenu dhaqaale ahaan ku tiirsanyahiin waa XOOLAHA NOOL (LIFE STOCKS), kuwaasi oo muddo seddex sanadood ah hadda ay dawladda Saudi Arabia ay saartay cunaqabatayn, taasi oo saamayn weyn ku yeelatay dhamaan bulshadeena oo u badan xoolo dhaqato, iyo xoolo ku nool, 

Hadaba iyada oo qodobkaa laga duulayo waxaa haboon in la sameeyo dhaq dhaqaaq aad u xoogan oo lagu furaayo xoolaheeni si ay ugu soo noqon lahaayeen sayladaha Boqortooyada Saudi Arabia, iyada oo midda laga duulayana waxaa haboon in aad Mudane madaxweyne Saarto xoogga in aad wasaaradda Dhaqaalaha u xilsaarto masuul khabiir u ah bulshadeena dhexdeeda, waxaa kale oo haboon in la sameeyo hanaan ama qawaaniin lagu xakamaynaayo tirada xoolaha nool ee dalka ka baxda iyo weliba nidaam lagu fulinaayo ganacsatada ka ganacsata xoolaha nool, kuwaasi oo loo samaynaayo licence ama sharci tayo leh oo dawladdu ku ogaan karto sida ay uga baayacmushtareeyan. qodobka kale ee loo baahanyahay waa sidii loogu heli lahaa xanaanin iyo badbaadin xoolaheena nool oo ah isha qudhaata ee shacbigeenu hayaan (Single economical source). taasi oo lagu tayaynaayo wasaaradda Horumarinta Reer Miyiga iyo wasaaradda Xanaanada Xoolaha,

Dawladdu waa in ay awood u hesho inay xakamayn karto dhaqdhaqaaqa lacagaha qalaad iyo sarrifka suuqa xorta ah, waa in ay awood u hesho bedelida iyo dhiiri gelinta ganacsiga xorta ah, waa in ay cadaadis ku saarto ganacsatada si ay lacagaha u dhigan lahaayeen bangiga dhexe ee Somaliland.

Dawladdu waa in ay dhisto qawaaniin cusub oo lagu xakamaynaayo sarrif bararka sharci darrada ah iyo awoodda ay isa siiyaan tujaarta waaweyn ee Somaliland kuwaasi oo markay doonana suuqa geliya lacag adag markay doonana ka saara, waa in ay dawladdu dhiir geliso awoodna u hesho inay mamusho xakamaysana isku bedelka iyo ka warhaynta lacagaha qalaad iyo shilinka Somaliland, waa in dawladdu soo celiso qiimaha uu shilinka somaliland ku leeyahay dalka oo dhan iyada oo taasi ka duulaysana waa in dalka oo dhan beri ilaa galbeed dalka la gaadhsiiyo shilinka Somaliland xarumaha Bangiyaduna ay awood u helaan in ay la dagaalamaan lacagaha kale ee suuqa ka shaqaynaaya.

Laga soo bilaabo Maamulkii Madaxweynaheenii hore ee Somaliland Ilaahay naxariistii janno ha siiye, waxaa dayaacad badan ay dawladdu ka muujisay inay hirgeliso dhamaan agabyada bulsho ee dalka ugu muhiimsan kuwaasi oo samayn lahaa in dhaqaalaha dalku kor u kaco, dalkuna aad iyo aad ugu baahanyahay, kuwaasi oo ay dawladdu awood u leedahay inay wax ka qabato, goobaha ugu muhiimsan ee ay dawladdu dayacdayna waxaa ka mid ah

• 1. Wershaddii Sibidhka ee Berbera
• 2. Wershadii caanaha iyo wershadii Pepsi ga ee Hargeisa
• 3. dhamaan wershadahii Laydhka ee Magaalooyinka Hargeysa, Berbera iyo Burco.
• 4. Samaynta Haayad gaar ah oo hawsheedu noqoto dib u dhiska waddooyinka magaalooyinka iyo tuulooyinkaba.
• 4. Mashruucii Beeraha ee Wajaale.

iyo kuwo kale oo tiro badan. waxaa laga sugaya dawladda Somaliland ee aad Madaxweyne dhisayso inay awood u yeelato dhamaan dhisidda iyo kor u qaadida goobaha bulsho kuwaasi oo saamayn ku yeelan doona dhaqaalaha iyo shaqo abuurka dadkeena.

Qodobka aan sida gaarka ah u xiisaynaayo aanan jecelahay Mudane madaxweyne inaan kugu dhiiri geliyo inay isbedel balaadhan ku samayso dawladaadu waxa weeyan Hawlahii Caafimaadka ee dalkeena oo gaabsi balaadhan gellay, waxaa tusaale ugu filan barnaamij dhawaan ay soo duubtay haayad waddani ah oo reer Somaliland kaasi oo laga daawaday haayadda Idaacadda B.B.C da ee loo yaqaana (B.B.C 4), taasi oo runtii argagax weyn ku ridday dhamaan dadkii daawanaayey hospitalkii qaranka ee Hargeysa oo aad moodo meel waraabahu bohol ka samaystay, Mudane Riyaale waxaa ayaan darro ah iyada oo Hospital ka magaalada Hargeysa uu u jiro in ka yar boqol talaabo Madaxtooyada aad ku nooshahay ay xaaladda hospital ku sidaasi ku sugnaato, waxaa haboon in lagu sameeyo bedelaad weyn dhamaan hawladeenada hospitalka iyo weliba wasaaradda caafimaadka iyada oo laga duulayo baahida dadweynaha oo ah hawsha ugu muhiimsan, waa wax laga yax yaxo in dawladu dayacday hospital kii caasimadda, marka uu hosptalkii caasimaddu sidaasi yahay maxaa laga filan karaa kuwii gobolada. waxaan Mudane kugu dhiiri gelinaya in aad si weyn wax uga qabato arrimaha caafimaadka oo runtii aniga la iiga fara dhuudhubanyahay.

Waxaa mahad balaadhan aan usoo jeedinayaa dhamaan bahda waxbarashada iyo macalimiinta ee Somaliland meel wal oo ay joogaan oo runtii mudan sharaf iyo cisi baal dahabana kaga jira bulshada reer Somaliland, sannadkii 1991 markii dalka dib loogu soo laabtay laba bilood ka dib shirkii burco ee dib ula soo noqoshada Somaliland ayaa waxaa dalka ka hir gelay dhamaan dugsiyadii hoose iyo kuwii dhexe (Primary and intermediate schools), kuwaasi oo macalimiintu ay ku wadeen hawlo mutadawacnimo ah, kuwaasi oo aanay cidina uga doonayn sharaf gaar ah, waxaa nasiib darro ah in Mudane Madaxweyne aanad ogayn goorta ama wakhtiga ay ardayda reer Somaliland hadda imtixanaadka u fadhiistaan iyo xilli fasaxeedka, taasi oo muujinaysa sida ay dawladdu u dayacday dhamaan waxbarashada dalka oo dhan, waxaa tusaale buuxda ugu filan, oo aan yax yaxa markaan arko dugsiyada sare ee Lix iyo labaatanka June oo aan sidaasi uga fogayn Madaxtooyada iyo Dugsiga Sare ee Faarax Oomar oo ugaba sii dhaw isagu madaxtooyada fee ga ay maamulka labada iskuul ka qaadan ardaydu isku mid maaha waxaana u dhexeeya faraq weyn taasina waa mid ay dhaliisheeda leedahay dawladda oo awood u heli wayday inay macalimiinta u kasbato Mushahar buuxa oo loo sameeyo dhamaan macalimiinta.

Jaamacadda hargeysa oo xaaladeedu ay tahay mid gabaabsi ah ama laga dayrinaayo waxaa haboon in loo sameeyo haayad gaar ah oo maamusha farahana ay ka qaadan ama laga madaxbanaaneeyo wasaaradda Waxbarashada Somaliland oo masuuliyiinteedu cagajuglayn u gaysanayaan mutadawiciintii uga soo haajiray boqolaal milyan oo mayl inay dadkooga iyo dalkooga u faa,iidayaan, waxaan si naxariisleh uga codsanaya axsaabta siyaasadeed inay u ololeeyan sidii dhaqaale loogu heli lahaa jaamacadda Hargeysa, waxaanan ka codsanaya ganacsatada caruurtooda gaynaysa jaamacadaha dibadda inay u huraan jaamacadaha dalkooga maal gelin balaadhan.

Mudane Madaxweyne qodobadaasi aan kor ku soo sheegay iyo qaar kale oo tiro badani waa kuwo laga dhursugaayo dawladda aad sugayso ee aad ugu magaca dartay mid tayo leh (quality government), taasi oo runtii noqon doonta mid awood u yeelan karta inay isbedel xoogleh ku sameeyan qodobadaasi aan kor ku soo sheegay, haddi uu mudane Riyaale Maamulkaagu ku guulaysto wax ka qabadka arrimahasi aan soo sheegayna waxaa hubaal ah in hawlahaaga siyaasadeed ay midho dhal noqon karaan.

Waxaan ilaahay ka beryaya inuu hawsha balaadhan ee aad qaranka u hayso kuu fududeeyo kaana dhigo hogaankii lagu nasto ee lagu farxo.

»»HAMBALYO, BAAQ IYO HOGA TUSAALAYN IS RAACSAN

MAHURAAN: Waa buug dhowaan soo baxay GUJI...

WAXAA DIYAARIYEY
MOHAMED ABDI HASSAN (DIRIDHABA)
KARACHI, PAKISTAN
diridhaba2001@hotmail.com

Afeef: Aragtida qoraalkaan waxaa leh oo ay gaar u tahay qoraaga ku saxiixan, kana tarjumi meyso aragtida SomaliTalk.com

Faafin: SomaliTalk | May 23, 2003