YAA U GAR-NAQA SSC IYO CURADADEEDA ?
(Qof
Damiir Leh
baa Damqanaye
Doqoni waa Mooge)
HORDHAC
Eng. Feysal Nayruus
nayrus2001@hotmail.com
Ugu
horeyn waxaa mahad leh Allaah(sw) Naxariis iyo nabad
galyo waxay usugnaatay Maxammed Ibnu C/llaahi (csw).
Anigoo mahad ballaadhan usoo jeedinaya dhammaan
Website-yada Soomaliyeed iyo akhristayaashoodaba
waxaan jeclahay inaan usoo ban dhigo aragtidayda
daciifka ah balse ay ku lammaan tahay dareen
wadaniyadeed. Waxaan maqaalkayga hordhac uga dhigaya
Hooyo somaaliyeed oo tirsanaysa dhibaatooyin badan
oo badan kana cabanaysa intii xigaalkeeda ahaa iyo
wixii owlaad(ubad) ilaahay ka beeray. Waxay tiri (Hooyadii
Somaliyeed) Ubadkaan dhalay Damiir laawe iyo maxaa
dhigay Caasi ?, Daleel iyo maxaa ibaday Daqaradaan
?, Bahalhiglaba afqurun kuma kala tagtee maxaa
dharaar cad layga wada diday ? Tolla’ayoo tol
belay….dhawacaan qabo ma waan la arag ? dhawaaqayga
ma waan la maqal ? dhambaaladayda ma waan la akhrin
? dhaayihii fayoow baa meel fog wax ka arkee
wiilshaydu ma dhoohan yihiin? mase dhalanteedka
yurub iyo dhalaalka mareykan baa meel fog uga
bidhaamay ? caku oo caku, ciil badanaa……..daadka
halkee igasoo galay ?.
Waxay
tiri “Ma dhintaa ? waxay isugu jawaabtay Alla maya,
maya oo maya sibyaankaa iga le’an, Ma dhoofaa ? “No
way”Marwaan ahay dibad wareegna la iiga fiican,
Dhalmada ma daayaa ? Laa Wallaahi….waxaa laga
yaabaa inuu Eebbe kor ahaaye kowa dambe Baarri iiga
dhigo. Dhammaan su’aalaha aad kor kusoo aragtay waa
kuwa ay in badan isweydiinaysay
HOOYO dulqaad badan,
misna dareen wacan, xagna daryeel iyo daadahayn
suubban, doc kalana dabacsanaan iyo naxariis
Rabbi(sw) ugu deeqay.
Haddaba
Akhritaha qiimaha leh, waxaa is waydin ubaahan
Hoyaadaas Calaancashay, Cabaadku ka yeedhay, Ciilku
daashaday, Cawil-na
loo waayay. misna Daqarada oogada kaga yaal iyo
dhaawaca bogsoon la’ wax dhaya daayo curad ka
damqada aan la arag, Caqoonyahan ugurmanaya aanay
dhaayahagu qabanin. waa tee Hoyadaas ayaan daradu
ku habsatay ? anigoon su’aalahan kusii dheeraan
waxaan jeclaan lahaa inaan daaha idiinka rogo
Hooyadu tay tahay Jawaabtu waa Dhulka hooyo amma
Deegaanka SSC.
Hadaba hordhaca
Maqaalkan hadaan intaa kaga gudbo:-
Gedgadoonka
nolosha iyo doonista aadana ee aan dhammaadka lahayn
ayaa ah mid soo jireen ah kana soo askuntay qoyskii
barakaysna ee xaawo iyo aadan (csw), kuwaasoo ay ka
tarmeen dadyoowga cadceedii soo baxdaba la toosa ee
ku dhaqan daafaha iyo dacalada dunida. Waxaana ka
marag kacaya xaaladaha ka jira deegaanka SSC amma
darawishland oo runtii ah deegaan taariikhda baal
dahab ah kaga jira lahaana taariikhda ugu faca weyn
ee soo mara Geyiga somaliyeed. Nasiib daro waxaad
muuqata in waayadan dambe (Burburkii Dowladii
Somaliyeed ka dib khaasatan qarnigan 21aad)
ay hadheyeen taariikh ayan ab iyo issir toona
ulahayn.
Qarnigan
21aad ayaan is idhi waa Zamaankii
ayaan darada iyo qarnigii mugdiga ee soo mara dadka
iyo deegaankaba, haddaba marka laga gudbo
riyada beenta ah loona gudbo xaqaa’iqa ka jira
geyiga darawiisheed waxaa la odhan karaa waxaa sabab
u ah bahweynta SSC oo leh Aqoonyahano, Siyaasiyiin,
Wax-garad, Dhalinyaro, Culamaa’udiin, iyo Odeyaal
dhaqameedyo idilkoodba kasoo bixi waayay kaalintii
kaga aadanayd bulshada iyo masuuliyada ka saaran
deegaanka. Akhriste, Iyadoo ay jiraan cudurro badan
haddana Cudurka ugu weyn ee laga xusi karo waa ‘kala
qaybsanaan’ baaxadeeda leh oo kukala dhex
jira guud ahaan qaybaha ay bulshadu ka kooban tahay
sidi looga bixi lahaana ay tahay mas’uuliya qof
kasta saaran..
Akhristayaasha
Maqaalkan, intaanan ku dheeraan dhalliilaha jira
waxaan jeclaan lahaa inaan xuso oo aanan baal marin
inta wanaagsan ee danaysa deegaanka islamarkaana
jecel inay is beddel ka sameeyaan mashaakilka ka
jira, laakiin mar kasta waxaa badan dhaqdhaqaaqa iyo
abaabulka ay wadaan inta xun (qalbiga iyo maskaxduba
daxalaystay) ee u adeegaya cadowgood iyo nacabka
walaalahooda (SSC) [“Ra’yiga iyo wax qabad
wanaagsan ee aan muuqan waxaa ka awood badan Ra’yiga
iyo falka xun ee muuqanaya”]. Haddaba waxaa
isweydiin ubahaan laba arrimood:-
1-
koox yar amma hal shaqsi isbeddel ma samayn karaa ?
2-
goortee buu isbeddel imaan karaa ?
Dabcan su’aasha 1aad
jawaabateeda ma adka waxaase muhiim ah inaan isla
garano goorta isbeddel imaan karo. Runtii koox yar
oo midaysan amma aan idhaahde Shaqsi isbeddel waa
samayn karaa laakiin isbeddelka ma aha wax iska
yimaada waxay ubaahan tahay in helo Maskax furan,
Xeelad, Falsafad iyo cudud midaysan oo diyaarna u ah
inay abuurto isbeddel ka dhaca deegaanka iyo
duruufihiisa cakiran ee Qaan-gaadhka ah [“Nothing
Great will be Achieved with out Great person, and
the person is always great if he determine to be so”]
dhibkaana ilama ah in laga baxayo inta laga helayo
dad wadniyiin ah, damqanaya oo in uun haba yaraate
leh karti shaqaysa, damiir
iyo dareen wacan, Runtii shaqsi
kastana ilaahay karti waa u siiyay hadduu diyaar u
yahay inuu ka shaqeeysiiyo, Qoraa weyn oo aanan
magaciisa xasuusnayn ayaa qoray xigmad runtii aad
isoo jiidtay cinwaankiisuna ahaa “It is Up to You”
“aday ku jirtaa” wuxuu yidhi:-
One song can
spark a moment
One tree can
start forest
One word can
frame the goal
One flower can
wake the green
One smile begins
friendship
One hand lift a
soul
One star can
guide ship at see
One vote can
change a nation
One sun beam
lights a room
One voice can
make a wisdom
One heart can
know what is true
One life can
make the difference
But it is all up
to you.
Akhristayaal
taas hadaan intaa ku dhaafo, maanta oo (1) Deegaanka
lagu yahay Duullaan, islamarkaana qayb aysan
gacantaba inoogu jirin haday saas kusii socotana
waxaa laga yaaba inay is beddesho khariidada
(MAP)-ka Puntland Gaar ahaana SSC, (2) Heerka
dhaqaale ee deegaankana aad u hooseeyo (3) Xarumo
caafimaad oo tayo lehna aysan meesha kaba jirin (4)
Dhanka wax-barashadana aan wax badan laga qaban (5)
Guud ahaan gobolka ay ka jiraan duruufo adag oo dhan
kastaba leh. waxaad moodaa amma waxay ila tahay
inaynaan kuba baraarugsanayn baahida loo qabo Isku
Duubnida (Midnimo) [“gacmo wada jir bay wax ku
qaban karaan”] iyadoo aysan jirin maalin
looga baahi badan yahay maalinka maanta ah inaan ka
baxno riyada beenta ah, meelna iska dhigno wixii
mugdiyaal ee inagu kala gadaaman. Waxaa lagama
maarmaan ah in laga gudbo af-ka-hadalka balse lagu
daro ficil dhaba si loosoo cesho karaamadii iyo
ixtiraamkii ay lahayd Hooyo, Hooyo SSC islamarkaana
ay ula jaan qaado kuwa faceeda ah ee deriska la ah,
deegaankeenu waa dambeeya, Muddo yarna dibu-dhaca
waa jiri doona laakiin ma aha inaan hagaasnimada aan
kusii negaadno, waa inaynu fadhiga ka kacno
guntigana adkaysana si aan horey ugu socono.
Xoriyada, bilicda (shacniga), karaamada iyo
hurumarka deegaankeena hooyyaa inoo ah sharaf iyo
guul [“He Who Wished to Secure the good of the
others. Has already Secured His Own”]
Confucius.
Seben tegay mid
weli soo socda iyo saaka waxa jooga
Saddexdaa wakhti baa xaal adduun lagu sifeeyaaye
Soo noqod ma jiro shalay wixii saadufoo tegaye
Waxa saa dambeetiyo berrina waa su'aal maqane
Waxay talada kuu suuban tahay subaxaad joogtaaye.
(Abwaanka tixdan
tirshay ma hayo magaciisa haddaan xusi lahaa)
Akhrisataha
qiimaha leh, muddo hadda laga joogo bilo waxaan
booqday Qolalka PALTALK-ga
xilli aan ku jiray fasax 3 bilood ah, oo aan is idhi
bal dhaga-dhage waxa ka socda qolalka Somalida
khaasatan kuwa daraawiishta (SSC). Runtii waxaa
iigula yaab badnaa:- waxaan kula kulmay Rag iyo
Dumar badan oo aftahamo ah, Aqoon fiicana leh,
Waayo aragnimo udheertay deegaankana xogogaal u ah
Sool, Sanaag iyo Cayn-na udhashay. Nasiib daro
aqoontoodii iyo waaya aragnimadii ay lahaayeen waxay
ku baxshaan Dood aan wax micno ah ku fadhin iyo
muran, mararka qaarna aanba ka wiswiso hadlada
dhagahayga kuusoo dhacaya iyo af-lagaadada. Waxaan
dareemay kala qaybsanaanta iyo uqdada ku kala dhex
jirta akhyaartaas iskugu jirta aqoonyahamo iyo
waayeel waayo arag ah [“Geela Baarqabkiisu
durduriyay aarankiisa maxaad u malayn”?].
Yaase ugar-naqaya (Sool Sanaag iyo Cayn)
iyo (Curadada ay dhaleen) ? halkeese
loogu gar-naqi doona ? wa su’aal taagan ……. Si
kastaba ha ahaatee [“Caano qubtay haraadigooda
laga qabtaa”] waxay haatan haystaan fursado
qaaliya oo ay wax ku taran karaan deegaanadooda
islamarkaana ugu faa’deeyaan aqoonta iyo
khibradahooda xilligan aad loogu baahan yahay.
Ugu dambayn
anigoo soo koobaya waxaan qaybaha kala duwan ee
bulshada usoo jeedin lahaa arrimaha hoos ku xusan:-
1- Isimada,
Garaadada, salaadiinta, ugaasyada iyo Cuqaasha SSC
Madax meel
ka sarraysa oo la salaaxo majirto, waxaan ka codsan
lahaa in sida ugu dhaqsiyaha badan ay wax uga
qabtaan Khilaafaadka iyo isku dhacyada soo
noqnoqonaya ee ka dhex aloosan dadka wada dhashay
ee ehelka ah, si aysan cadowga uga faa’idaysan
galdalooldada jira. Sidoo kale waxaan soo jeedin
lahaa inay sameeyaan abaabul shir qaran iyagoo
kaashanaya qurba joogta si loo abuuro midnimo rasmi
ah taasoo aasaas u ah Difaaca iyo horumarinta geyiga.
2- Masuuliyiinta
Gobolka
Waxaan
odhan lahaa, waa inay ogaadaan inaan loo igman inay
kuraasta diiriyaan, balse loo doortay inay bulshada
iyo deegankaba u adeegaan iyo inay muujiyaan
isbeddel wax ku ool ah iyo inay la yimaadaan
barnaamij wanaagsan oo wax lagaga qaban karo
dhibaatooyinka dhaqaale, caafimaad, iyo horumarineed
ee ka jira deegaan iyo ammaan darida. Runtii
masuuliyadan ma aha mid sahlan wax kaqabashada
mashaakilka jirana ma ah arrin fududa waxayse
ubaahan tahay tadxiyayn (Sacrifices) (waqti iyo
maskax loo huro), middaasna waxaa looga fadhiya
shakhsi kasta oo ku ab tirsada deegaanad SSC iyo
inta ku shaqaynaysa magaca ummada.
3- Aqoonyahamiinta
dalka jooga iyo kuwa Qurbaha ku dhaqan.
Waxaan
filaya inay xogogaal u yihiin heerka wax-barasho iyo
aqooneed ee uu marayo deegaanka iyo baahida loo qabo
cilmiga iyo waaya aragnimadooda. Waxaana waajib ku
ah inay aqoontooda iyo maskaxdoodaba u hurtaan
walaalahood, si ay u helaan aqoon iyo xirfad ay ku
maareeyaan noloshooda islamarkaana uga baxaan
jahliga iyo derbi jiifka. Ugu yaraan xilliyada lagu
kiro Fasaxyada xagaaga (Summer Vacations).
4- Maal Qabeenada
iyo Ganacsatada
Waxaan
usoo jeedin lahaa marka uhoraysa Deegaanka waa inuu
kala qiima badnaado hantida ay haysataan sababtoo ah
hanti waana la helaa waana la waayi kara. Marka
labaad si loo gaadho wax uun horumar ah waa inay
maal gashi ku sameyaan deegaanka qaybihiisa kala
duwan ee aasaasiga u ah nololsha dadka iyo
duunyadaba iyo bilicda deegaanka. Ogowna in hantida
aad galiso goboladaada aadan marnaba ku qasaarayn.
5- Dhalinyarada
Maadama
aad tihiin tiirarka ugu muhiimsan ee halbeegga u ah
qiimaynta bulshada, waxaan ku darsan lahaa inay
markasta ku fekeraan mustaqbalkooda, kuna
xisaabtamaan waxa wanaagsan ee ay qaban karaan, inay
ka faa’idaystaan fursada qaaliga ee ay haystaan,
xilna iska saaraan xoriyadda dalka iyo dadkaba
islamarkana ay adkeeyaan midnimada iyo isku duubnida,
waxa ugu waynee ay ka baqaana waa inuu ahaado
“Cabsida amma Baqdinta”.
Maqaalkan
waxaan kusoo khatimaya gabaygii caanka ahaa ee
BOOCAME II lana baxay Beerka ka Ogaada. Waxaan ka
cudurdaaranaya wixii khaladaad ee ku jira maqaalkan
madaama aan ku qoray degdeg. Inta aan maqaal kale ku
kulmi doono waxaan idinku dhaafaya gabayga “Beerka
ka Ogaad”.
F.G.
maqaalkan waxaan ugu tala galay inaan bulshada
deegaanka kudhaqan iyo kuwa dibadaba ku baraarujiyo
sidii ay xal ugu heli lahaayeen dhibaatooyinka ka
jira iyo sidii gurmad loogu fidin lahaa ummada ku
dhaqan geyiga ee u baahan wax qabad, midnimo iyo
horumar. Wixii feker amma aragti ah waxaad igusoo
hagaajin kartaan:-
Feysal
Rashiid Cumar “Eng.
Nayruus”
E-mailka:-
nayrus2001@hotmail.com
Waaka
Gabaygii
Beerka ka Ogaada
Gabay waa markuu
beegan yahay baahi aragtiise
Ana waxaan bal dhowraba xaluu uu burqaday laase
Bayaankiisa aan diro tolkay waa burji u yaale
Bancadiyo waxaan
la hadlayaa Boocame iyo Hawde
Buuhoodle weyniyo Shaxdii baaqu haw tago'e
Baynaha Taleex iyo Nugaal buunka haw tumo'e
Ha baraarugeen dhowr gu' waa balacsanaayeene
Boga iyo salaan
baan wadnaha baal ka soo jaraye
Boogaadintiina qalbigu ii balbalayaaye
Anigoo barqiyadaydu tahay baadilka iyo laabta
Biyo dhaca
warkayga runtoo beenta ka ilaashay
Nin badheedhay hadalkiisu waa baylka ka cadeeye
Ana waa midaan badhax lahayn kaan idiin bulaye
Toban xaajo aan soo bandhigay
beerka ka ogaada
Boqor iyo Garaad
iyo Suldaan amase Beeldaaje
Biladii Abwaanada lahaa baalka laga taagay
Iyo shiikh burdaha noo akhriya bariyo yaasiinka
Iyo buuni iyo caalim kaan baabna celinaynin
Iyo
borofosoorkii yaqaan sayninska iyo buuga
Iyo Ciidamada Baydan iyo bayladhku hor joogo
Iyo nimankan baadiye digee ba'iyada ilaasha
Alleylahe sidaad
u badan tihiin waan idiin bogaye
Hayeeshee ninkii boqol halaad buurka ku ekeeyey
Ee boodhcad lagu qoojiyo baarqabna u saaray
Inkastuu bidhaan
quruxsanay badanku laacaayo
Badho lagama waayiyo abeer beeshay naasaha'e
Idinka rag wada bool la' iyo buufiyaa jira'e
Burge iyo nin liitaana waa baqal shisheeyaade
Inay qaar balaysani jiraan
beerka ka ogaada
Niman baan sidii
baydho geel baadi ku ogaaye
Oo aan bidhiidh iyo lahayn balaqso mooyaane
Waa niman sidii baaniyaal beeso uun rabo'e
Waa niman berbera looga lulay balag ay eedayne
Baahi mahaysiyo
aduun badan la'aantiiye
Baraarka iyo wankooda ku filan badhida waaweyne
Iyagaaba loo baratamaa biica xoolaha'e
Afkuun baa balaadhiyo hunguri booc madoobaha'e
Cashaba waa
siday ugu baxdaa biidhi qaataha'e
Tobankii bariis doon hadaan bayda lagu haynin
Boodada horay aadayaan Boorame iyo Shiikhe
Inay talada buuq galinayaan
beerka ka ogaada
Hadii wiil yaroo
beyni baxay buus la odhan waayo
Buntukha iyo rasaasta markuu boobe la ordaayo
Inta badan waxuu bi'inayaad baga tidhaahdaane
Hadba yuu halyey biriim ah iyo baashihii diline
Nin haduu
baxsado qaar kaluu baab u furayaaye
Baqdin iyo xishood bay mid uun baran lahaayeene
Labada haday baal maraan waa "Ba" iyo hooge!
Badhka geeya oo dila xaqaa lagu badbaadaaye
Inaan kaasi baradeena gubin
beerka ka ogaada
Dhaqankeena waa
waxa badalay buuri iyo qaade
Waa belo hareeraha ka timid oo busaarad ah'e
Waa waxa barbaartii Isaaq baytimaal dhigaye
Idinkuna sidii baaloleey haw bislaanina'e
Bakhti iyo nijaasbaa nin cuna loo baxshaa magace
Balwadii xun waa laga tagaa
beerka ka ogaada
Inta aan Riyaale
oo bakhtiyey biil udaba joogo
Ama aan bidhaan durugsan iyo bari jaleecayno
Ama aan Bulaale iyo Wardheer Bookh isku eryayno
Bunka hoose lama eegin iyo bahal galeenkiiye
Bacawga iyo qaniinkaa guryaha buuxa Caliyow'e
Baranbarada iyo jiirku waa ina baraysteene
Booraan dawaco joogto iyo buulalaa jiro'e
Sidii bololka loo goyn lahaa
beerka ka ogaada
Nin kaleba
bariidiyo salaan ha igu baashiro'e
Bulsho iyo wanaag Habar-jeclaan biidna ka aqoone
Waa niman bukaan socod ah oo boogi damaqdaaye
Waa niman dagaal wuu baxaaye booran waligoode
Waa niman adaan bayr lahayn beylahdaa jecele
Waa niman ninkii booqasho ah beer u yurura'e
Burco iyo ilaa
Caynbaa belo idiin taale
Oo baadidoonka iyo socdaal lagu bireeyaaye
In kastay bilaahida maraan waa bar kuma taale
Inaan nabadu been ku aslaxayn
beerka ka ogaada
Nimankaa wadada
boodhka weyn baadhasho u jooga
Baabuurta noo raran intay fadhato boobayso
Ee ay hablaha baariga ah Ba'ay ka yeedhayso
Ee koodu Beyriyo ilaa Badhan ka gooshaayo
Inaan taasu waa baadil ee burino weeyaane
Sidii aan u baabi'in lahayn
beerka ka ogaada
Daaroodka kala baahay waa nin iyo booskiise
Nin waliba badhkuu joogo waa biixi kugu taale
Ogaadeenba waa buur dugsiya oo buruud culuse
Biyihii Absame weeye iyo baho Daraawiishe
Inkastay abaalkeen ba'sheen ha ugu baanina'e
Birta cadowga wow siman tihiin beesha reer Dalale
Inaad beel walaalo tihiin
beerka ka ogaada
Soomaali idinka
u badha oon barbar ahayne
Idinkaa biriijkii wadnaha ee bariga yaale
Bidixda iyo midigtiinu waa labada baaloode
Bogcadiina idinka oo fadhiya oo basar u jooga
Baaq baaqa sheekada hadii loo balamo dowlad
Nina yuu balaynkiisa odhan boowe igu raace
Inaad kiina boolaysataan
beerka ka ogaada
Boholyowga qaran
baa indhuhu ila basaaseene
Jeeraan buluuglay arkoo biligle guudkeena
Aan baarlamaan iyo rayiis bower leh u doorto
Oo aan dalkeenii burburay binada aan aaso
Bini aadamkii naga tagee baaska nagu dhaafay
Bulxankeena jeer ay maqlaan bigilka yeedhaaya
Wax kaloo la buun buuniyaa ima bogsiiyaane
In bishaaro loo helo midaa
beerka ka ogaada
Afartaa
bariisada cirkoo bururo loo hooray
Dhul baliidhay baad iyo xaydh beelo nabadeed
Baardheere iyo Jawharoo wabigu buux dhaafay
Sidoodii butaacada miyaa baxarka lay mooday
Budhlayda intaan waranlihii baqo taraarsiiyey
Oo baydal dheerow sengaha beydadka u giijay
Barbariiqo boodiyo kadliyo badhi kac mow diiday
Barqaduu asqoobaa ninkii ila baqoolaaye
Ninkii Budulka
soo raacayoow waan iskaa bariye
Hadii ay Baraar iyo rag kale bixiso ii keento
Isagoo Biciid ah iyo anigoo bogaya liishaanka
Barta shiishka bowdada lafuhu waa baduugaha'e
Bundhigiisa ruuxii lahoow baaji waa talo'e
Wabillaahi Towfiiq