Qaab Nololeedka Soomaalida

Rajada soo nooleynta waddan Horumarsan

• Qabiil iyo Qabyaalad:   In qabaail kala kala gedisan somaliya leedahay waa xaqiiqo dabiici ah . Baniaadanka  wuxuuu ka soo farcamay Abuuna aadan iyo ay xaawa, ilaa iyo maalintii la abuuray, aadanuhu wuu tarmayey, wuxuuna isku baheystay waddan waddan ayadoo ay raaceen afka , juqraafi ahaan iyo dhaqan, waddan walbaa wuxuu haddana isu baheystay koox koox loo yaqaan qabiil ka soo jeeda ku abtirsiga hal awoowe ama heshiis taariikhi ah oo dhex maray kooxo is baheystay. haddii bani aaan walbaa uu dib u raaco asalkiisii hore oo si mucjisad ah awood u yeesho inuu ilaa aakhirkii baaro wuxuu tegayaa Abuuna aadam. Kan shiineeska , hindiga , afrikanka ,carabka iyo yurub dhamaan wey wada tagayaan faracaa abuuna aadam . Waa ictiqaad mala awaal ah oo hadba sida la rabo laga dhigi karo . Ummadaha reer galbeedka baa nolosha ku soo koobay Nin iyo Familkii oo ah xaas iy caruur oo xiriirka ay la leeyhiiin dadyowga kaloo dhan waa uu xadidan yahay . Ku tiirsanaanta shakhsi uu ku tiirsan yahay naftiisa baa waxey ku dhalisay bulshadweynta reer galbeedka iney ku dadaalaan sidii ay isku dabiri lahaayeen  . Shakhsiga markuu subaxdii hurdada ka tooso , aamin san yahay inaanu isku haleyn karin ina adeer iyo qaraabo  midna , markaa uu soo saartaa  muufadiisa. Marka shakhsi kastoo somaliyeed uu ku tiirsanaado ilaah iyo naftiisa , waxa dhaceysa in ay yaraato baahida loo qabo qabiil iyo qaraabo aan aheyn aqoonsi sida uu ilaah quraankiisa kariimka ah ku sheegay..
   
• Shaxaad:  Ficilka shaxaad waa sunta marin habaabisay dhallinyaro iyoodayaal badanoo somali ah . waana midda nagu dhiiragelisay inaan noqono mashaqeysteyaal. Marka shakhsiga og yahay inuu ina adeerkii ka heli karo lacagta uu ku noolaan lahaa todobaad asagoo keliya u sheekeynayaa , ma ku fekerayo inuu dhididkii wax ku helo. Kan wax bixinayana ma ka fekerayo sida uu ina adeerkii dib u dhac ugu sameeyey . Waa mid aan lagu arag waddan kale siiba kuwa horumaray.  (F.G : Wax isa siismada waxey ka mid tahay caadooyinka wanaagsan ee dadkeenu ku faanaan  laakiinse waxa wanaagsan in ay noqoto mid natiijo fiican keenta . Waxaa haddaba fiican in la fuliyo shaxaadka haddii ay shuruudahan jiraan :
•  a)  Ina adeerka / Qaraabáda uu yahay qof aan awoodin inuu soo saarto lacagta uu u baahan yahay . b)  MArka Inadeerka / Qaraabada uu yahay qof karti badan oo shaqeysta laakiinse ay soo food saartay xaalad adag kuna kaliftay inuu ina adeerkii u soo shaxaad tago. 
  c) Marka Ina adeerka/ Qaraabada oo shaqeysta laakiinse aan ku filneyn macaashaka uu helo. 
   
• Siyaasad : Somalidu waxaa lagu tiriyaa iney ka mid yihiin dadyowga dunida ee aad u xiiseeya siyaasada dabiici ahaan. Xirfad walboo uu ka soo baxo , shakhsiga somaliga waa u caado joogto ah ka hadalka iyo xiiseynta siyaasadda gudaha iyo caalamkaba. Waxa dhacda in nin aan weligii wax akhrin ee xamaasaha , haddana galabtii shanta iyo barka raadidye yar garabka u saaran tahay oo BBCda afsomaliga dhegeysanaya. caalamka intiisa kale waxaa caado ah in shakhsi walba uu kala socdo dhacdooyinkadunida warbaahinta maalin walba laakiinse uu ku mashquulo hawlhihiisa gaarka ah . Waxa keliya waqti dheer ku bixiya siyaasaddda iyo falanqeynteeda waa  dadka u dadka  u kuur gala siyaasadda ama hawshoodu tahay waxyaabaha siyaasadda qusaya sida Diblomaasiyiinta , Siyaasiyiinta , Suxufiyiinta , Qoreyaasha IWM.       

Waxa nasiib darrose ah in ayadoo aan si xoog leh ihtimaam u siino siyaasadda  haddana  badankeenfahmin mecnaha Qaran , hawlaha madaxweynaha iyo waajibaadkiisa, xoogga isku haya qaranka iyo siyaasadda ( mowduucan oo ah baab weyn oo aan la soo koobi karin halkan ,waxaan ku soo qaadan doonaa maqaal gaar ah inshalah)

Qabyaaladda waa mowduuc nafsaani ah ( psychological issue) kaasoo bulshadeena gaarsiiyey dib u dhac weyn oo dhinac walba ah . wuxuuna ka unkamaa jaceylka dheeraadka ah ee uu shakhsi u qabayo qabiilkiisa  kaasoo ku qasbi kara inuu ka sooco dadka kale dhinac bani'aadminimo iyo waxqabadba. Wuxuu markaa shakhsiga ku jiraa dembi diini ah iyo mid dunyaawi labadaba oo kala soociddaa ah in shakhsi wuxuu muteystay la dafirro , mid aan muteysneyna loo hibeeyo baa ah dembi weyn.

waxaa waajib ah in qaab nololeedkeena wax ka bedelno oo dhaqanka toosan la harno , kan xunna tuurno oo aan ku bedelno caadooyinka wanaagsan ee horumar gaarsiiyey dadyow badanoo dunida ka tirsan. Caadooyinkaa aan dhulkeen lagu arag , reer galbeedkana ka dhigteen caado muqaddas ah qaarkood waxaa ka mid ah:

Shakhsiyadda : Shakhsiyadda fiican wax ay dhisantaa marka carruurta yar yihiin oo maskaxdoodu furan tahay; caadooyin wanaagsan waa lagu abuuri karaa.

shakhsiyadda wanaagsan ee mudan in lagu daydo waa tan diinteena ina fartay  laakiinse aanaan dheg u dhigin badankeen, waxaana aasaas u ah waxyaabo badan . Waxaan ka soo qaadaneynaa keliya qaar ka aan ka tagnay somali ahaan

Isla weynida : waxaan ka faanaa kan aan ka cilmi badanahay , carruurta aan ka weynahay , kan aan ka lacag badanahay, kan aan ka xoog weynahay  ... intaaba waa akhlaaq ay ku yar tahay reer galbeedka haddana hoos u dhigeysa mujtamaca .. Waa in qof walbaa la siiyaa ixtiraamka ay xaq u leedahay.

Dhowrista balanta  iyo waqtiga , ka fogaanshalah beenta , gardareysasha shakhsi kale intabana waa akhlaaq wanaaga loo baahan yahay inaan isku guubaabino. IWM.

Waxaa xaqiiqa ah in mecnaha xukuumad , dawlad ama qaran ee maankeena ku jiraa ay ka timid khibradii xukunkii 21ka sano ee xukumadii hore (1969 -1990) . Hogaamiye kooxeed iyo siyaasi kastoo fadhiya Kenya wuxuu niyadda ku hayaa qaabka kursigii uu ku fadhiyey madaxweynihii hore MAxamed Siyaad BArre alaha u naxriistee , xukunkaasoo lahaa xumaan iyo sammaan  intaba .Taana qaladkeena ma ahee khibradda nolosha aan ka heysanay baa intaa ku ekaa, xajmiga  tacliin ee aan ka baranay dawlad baa nasiib darro ku soo koobmay  21 ka sano iyo dhacdooyinkii la xiriiray .

Waxaan rajeynayaa in isdhexgalka ay dad badan oo indheergarato somaliyeed la yeesheen nolosha yurub iyo mareykan  ay keeni doonto in uu ballaarto waayoaragnimada dhinaca siyaasadda iyo ijtimaaciga , ka reebi karno caadooyinka qaldan ee ay dadyowga horumaray wataan , si'aan ugu dabaqno qaab nololeedkeena. 

Awes A.Osman
thenewsomaliagroup@hotmail.com

The New Somalia Group waa urur ka shaqeynaya midnimada indheergaratada soomaliyeed ee dunida ku baahsan ,  kobcinta afkaartooda  siyaasadeed, ijtimaaci iyo caalamiyeynta dunida (Globalisation) . Waa urur ku hawlan soo sarista ra'yi siyaasadeed mideysan iyo abuurista xoog siyaasadeed ee awood ku leh waddamada horumaray oo dhan ( Somali Political Lobbies).  Fadlan  ra'yigaaga ka dhiibo sidii wax looga qaban lahaa dhibaatada dahsoon ee siyaasadeed.

Awes A.Osman
thenewsomaliagroup@hotmail.com

Afeef: Aragtida qoraalakan waxaa leh qoraaga ku saxiixan