Dood Furan : Damaca Reer Bari iyo Duliga reer Muqdisho.

“ Sidaad isu doorisaan iyaad isu doorataan “ Hadraawi , Socdaalkii nabada, July 2003

Qore: Hussein abdi-Gendisch
Hoss_abdi@msn.com
North Carolina. USA

Waxaa dad badani dunida daafaheeda ku nool aad ula yaaban yihiin sababta soomali gaar ahaan reer koofur wax u qabsan la' yihiin si qarankii dumay ee soomaaliyeed dib loogu yagleelo oo ay caruurtooda mustaqbal laa'aanta uga samata bixiyaan, dumarka iyo inta da'da ahna ugu caafiyaan dandarada ,Silica iyo saxariirta. Somaali yaa hore ugu maahmaahday markaan tabar hayeyna talo ma hayn, Hada oo an talo hayana tabar ma haayo. Malaha taas ayey reer koofureed gaar ahaan reer bari iyo reer muqdisho ku sifoobeene. Maxaa sababay in 13 sano oo soomaali wax ka qabsan kartay aanu galo hurdo dheer oo aan marna laga soo toosin. Waxa ay iigu muuqata in ay faraha ka baxday rajadii laga qabay in soomaali dib u istaagto , waxaana soona baxday inaan ku jiro como ama suuxdin siyaasadeed iyo mid fakir intaba . Waxaa hubaal ah inaan ku tagi doono hadii aan la helin talo Iyo figrad caafimaad qabta oo ina badbaadisa. Waxaa is waydiiyey sa'aalo dhowr ah oo aan u malaynayo in ay saldhig u yihiin dhibaatda jirta oo aan ku soo bandhigay warqadan furan oo loo baahan yahay in si wanaagsan looga baaraan dego si xalkeeda si aan sharaftii soomaaliyeed ee luntay ciida looga jafo Una helno xal waafi ah..

...........

S1 . Maxay soomaali ku dagaashay mase laga heshiin karaa waxii lagu dagaalay ?.

J1.Hadii aan Suaashan si wanaagsan uga baaran dagno waxaa kuu soo baxaya in soomaalida wixii ay ku dagaashay aanay garan ama aysan rabin in laga heshiiyo taasoo marka hore lama huraan tahay in la fahmo in waxa lagu dagaalay uu yahay awood siyaasadeed. Awoodaas oo hore loogu isticmaalay eex qabiil oo salka ku haysa figrad qaabdaran oo ah " dalka aniga oo kaliya baa leh oo ka yeelaya sidaan doono waayo reer hebel baan ka dhashay ". waxaa kale oo awoodaas loo isticmaalay ka aargoosi siyasadeed ( political vendetta ) oo ku wajahan dadka aad u malaynayso in ay siyaasad ahaan kaaga soo horjeedaan oo dhulka lagu aaso siyaadad ahaaan . Taasoo keentay in dad badan xabsi loo dhigo ama loo dilo. Waxaad moodaa in soomaalidu ay u kala ordayso labadaas arimood sidii ay u fushan lahayeen. taaso hore faraha looga gubtay. miyaanay soomaalidu dad fikiraya ahayn in arinmaahan ay saldhig u yihiin wixii qaranka soomaaliyeed dumiyey , in dib loogu noqdaana ay tahay arin maxsuulkeeda aan laga fikiri karin (unthinkable ), waxaa ay ila tahay in soomaaliya aanay dowladi ka dhalan doonin inta ay is fiirsanayaa qabaalika waayeyn oo doonaya ina ay ummada korka uga farristaan tasoo ay adkaan doonto in xukunka dib looga kiciyo hadii ay mar u qabsadaan si sharci aha inta ay arintan maanka ku hayaan . Mida kale waxaa ay ila tahay in dani ugu jirto soomaali oo dhan in xukunka aanu qabsan qabiil weyn qatar ku ah jiritaanka qabaailka kale tasoo lumin karta qaranimada soomaaliyeed.

S2. Soomaali kofureed nadaba ay radinayaan ma rabaan. daacaddse ma yihiin ? J2. Waxaa Dad badan oo soomaali ah u muuqata in qabaailka qaarkood aanay rabin in Dowlad ka dhalato soomaaliya . dadka diidan in dowladi dhalato waxaa loo kale saari karaa sedex qaybood.

a) qabaaikal soomaalida qaar ka mid ahi waxaa ay Ku haystaan macaash aad u baaxad wayn dhulka qabaalikoodu ta taliyaan , macaashkaa oo ku salaysn awood qabiil , bililiqo iyo isbaaro , Duty free commerce ama canshuur la’aan taasoo hadii dowlad dhalato ay la sinaan doonaan muwaadinada kale tasoo aan marna u cuntami karin . Si hadaba ay u sii haystaan maalin ku dharagga waxa ay maciin bideen in ay meesha ka saaraan qaran dhan oo soomaaliyeed oo u fadhiya dartood. waxaa ay ka macaashaan dekeddaha , gegeda dayuuudaha, isbaaralyda canshuurta ka masaakiin badeecadooda keensada suuqa iyo baaburayda jidka marya. taasoo aan waxba loo qaban iyo beero xaaraan iyo xalaal intaba lagu helay . Waxaa kale oo ay dhoofiyaan khayraadkii dalka iyagoo wax ay u aaba yeelayaan aysan jirin(Xaalufin qaran) . Waxaa ay il tahay in lagu howlgaliyo balanqaad in xoolahooda ay hasytaan loo amaan gelin doono hadii dowlada waxa ka dhisaan. Hadii kalase malaayiinta ay maanta haystaan ay dhumi doonto maadaama hadii dhaqaale la dhiso loo baahan yahay dabadgelyo iyo degenaan qaran oo lagu ilaaliyo ^ stability" iyo iyadoo lagu soo rago xanibaad shaqaale.(Freezing assets ) hadii ay diidaan in qaranka dib u dhiskiisa at ka qayb qaataan.

b) Qaar kale oo qabaailka soomaalida kamid ah waxa doonyaaan in wadanka dowlad ka dhalato si ay u helaan magacii iyo noloshii way hore u haysan jireen waxaa se ay ka dhaqaaqi la yihiin in iyaga xukunka loo dhiibo hadii kale aanan marna qaadan karin xukun qolo kale oo ay hore u maamuli jireen maamusho oo si daacad ah uga qayb qaataan.( unreasonable ego ) waxaana ay mar kasta oo la dhiso dowlad ku bilaaban dumin si aysan u meelmarin xukun aysan iyagu hor boodayn.Waxaa ay ila tahay in dowlada la dhisayo laga siiyo qaybo sare kuwooda ay taladu ka go'do lana soo dhaweeyo ee aan la fogayn.oo aan laysku maaweelin kuwo magac qabiil haysta laakiin aan lahayn wax raacsan oo dowlada laga qaybgeliyo.

c) Qaybta sedexaad ee qabaailka soomalida kamid ahi waxaa ay jeebka ugu jiraan Codow sommaaliyeed oo waxaa ay ka baqayaan in dhibaatadii hore loogu gaystay mar kale soo noqoto, iyagoo indhaha ka qarsaday tan amxaarku ku hayo iyo mida soomaali ku haysa xeryaha qaxootiga ayna keentay dowlad la'aantu. soomaali meel kasta oo ay joogto waxaa soo wajahday dibaatdani iyadoo aan qabiilka ay ka dhasheen cidina warsan ayey meelkasta ku baaba'san yihiin . waxaa ay runtii la mid noqdeen dadk loo yaqaan zingery or chips oo aduunka meel ay degan yihiin aan la aqoon ee marba meel u guura( One coutntry to another very year), qolooyinkani waxa ay maciin bideen in aan waxba la helin oo sidaan loo joogo. waxaa ay ila tahay in la siiyo regional status gooni ah . taasoo ay arimahooda ka tashadaan oo aan amrna dowlad dhexe oo xoog lihi dhalan oo dhibaatdii u soo noqon. (Decentralization ), Waxaa ay ila tahay in loo ogolaado Regional autonomy.

S3. Maxay qowmiyada qaarkood Isu maamili la’yiin oo dadkooda ugu samayn la’ yihiin hay’ado ama xoog kala celiya ugana soo horjeedaan qorshahaas hadii qolo kale soo jeediso , qaarkoodna u raadinyaan in iyaga muhiimada in dalka maamulaan la siiyo islamarkaana ay jirto kartid ximo ku wajahan wax qabadkooda.yaa lagu abaal marin karaa hogaaminta dalka ma qofkii wadanka wax ka qabta mise qoladii badan, taasoo aan raad raac la fahmi karo ku fadhin balse ku qotonta islaweyni iyo qab aan kuwa kale qadarin oo laysku maandhafay. ?

J3.Waxaa amakaag ah in qomiyadaha qaarkood aay ay rumasteen ama iska dhaadhiciyaan wax aan suurta gal ahyn, waxaa ay aaminsan yihiin in ayiga xaq u leeyiin in dadka intooda kale u hogaansamaan oo la dabgalo iyagoo aan saldhig u samayn wixii lagu raaci lahaa. Wax ay soomaali u qabtaan daaye aanay kale maxlixi Karin kuwa dad ugu dhow. meeshaan soomaaliya la yiraahdo kama jirto wax la yiraahdo monarchy(constitutional or absolute ), hadii at jirtana ma ahan mid leh dad raacsan oo tiro badan jiraan. soomaalidu waxaa ay wax qabsan jirtay xoog iyo xeel intaba taasina maanta ma suurto geli karto ee waxaa ay baahantahy in wax ku qabsadeen danaha gaarka iyo mida qaranka oo la isu geeyey waa tan kaliya ee dowlad la usgu imaan karo ka dhalan karto. kuwa ay la tahay in ay guul gaareen iyo kuwa ayla tahay in laga guulastay waxaa ay ila tahay inaanay heshiis ahayn ee waa inay meel iskugu yimaadaan laga wada hadlo dhibkii dhacay iyo in qolo guul gaartay aanay jirin balse uu naga wada lumay qaran iyo magacii soomaaliyeed. dhibaatadii dalka soo martay waxaa la rabay in aay dadka soomaaliyeed ay ku tusaale qaataan oo ay kordhiso fikirkooda ku saabsan wanaaga ay leedahay nabadu iyo dhibaatada dagaal sokeeye. Tustana runta kama danbeesta ah In wax garadka ah uu ka ay isku danta yihiin oo ay iska qabtaa kan ugu dugaalay qabiilka ee miyiga ka yimid ee rogay qarankii jiray . waxaanse aad ula yaabay mar aan booqasho ku marayey dalalka yurub in meelkasta oo aad marto ay wali soomaalidu fadhi ku dirir ku jiraan,( dad aan geeljiraha waxba dhaamin ) waxaa is waydiiyey marar badan tolow soomaalidu ma daalaan miyaa oo war iyo reer hebel sidaa baa sidaa la yeelay iskama dayaan. Maxaa u diiday in ay wanaag ka hadalaan oo dantoooda shaqsi raacdaan Tan qarankana qorshaheeda horseedaan. Tusaale aahan 10 nin oo soomaliyeed oo hal qolo ka soo jeeda oo fadhida tareen station-ka Oslo Norway ayaan mar aan tareen ku sugayey amakaag igu noqotay waxa ay ka hadlayaan iyo waxa ay isku hastaan .waxaa taa ka darneed in laba marka loo qaybiyo qayb ka mid ah uu madaxu cadaa. Waxaa camal kale oo wanaagsan laga sheekeeyo inoo diiday caadifad qabiil oo kii aysan ku jirin ku tilmaanta inuu yahay wax ma tare.

S4. Maxaa keenay in soomaali waxaad ka waysay laga raadiyo cadow soo jiraan ah oo soomali oo dhan dhaxal wareejinya lababda boqol sano eee socdana ay adkaan doonto in la saxo. ?

J4. Soomaalida waxaa lagu tilmaamaa dad nomad ah oo aan soo marin xadaaradaha hore Humarku ka soo bilawdo gaar ahaan waxa loo yaqaano faudalism tasoo gaar ahaan dadka xoola dhaqatada ah ay ku yartahay ama aysan jirin qiimo uu dhulkoodu ugu fadhiyo maka laga reebo maalintaa uu xoolaha daaqsaday, balse u guuraa meel kale oo ka roon meesha ay cawska ka waayeen. beeralayda iyo kaluumeysatada aaya ugu dhow wax xoogaa ka fahmay qiimaha dhulka taasi waxaa ay keentay in aan la garanyn waxa dhulka iska leh iyo cida uu ka dhumayo hadii la waayo . sideedaba soomaali waa ay isku caydaa ama isku xumaysaa qoladii dhulkooda aad u jecel . taasi waxaa ay kamid tahay wax yaabaha lumiyey waxa loo yaqaan nationalism. Dadka soomaaliyeed isuma qiimeeyeaan aqoonta kartida iyo qofka soomaaliga ahi leeyahay eee waxaa ay qiimeeyaan hadii qofkaasi yahay qabiilkooda oo kaliya .

Waxaad arkaysaa qof national treasure ah oo qof qabiilkiisa ahi ku faanayo, taasoo lumisa sharafta qofkaasi leeeyahay maadaam lagu riday sanduuqii qabiilka. somaalida waxaa ay jeceshagay in ay aanay kala rayn oo qofkoodna ogolaan in laga raayey ama adkaaday. kii guuli raacdayna ma ogolaado in uu qolada uu ka raayey ka qaado cadaadiskaa loo gaysto qofka tabarta yar, sidaas darteed ayey soomalida dhamaanteed waxaa ay wada noqdeen. dad guul ku nool ah lakiin runtii wada ah guul daro ku nool aan markasta garan karin meesha guul daradu ka timid iyo sida looga gudbi karo. Waxaa amaan noqotay reer hebel lagama adkaan karo waayo itoobiya ayey xirriiir wanagsan la laayehiin oo ay ka helaan hub iyo saanad. laakiin waxaa maqan reer hebel qaranimadii soomaaiyeed ayey dhaafsiisteen ficil qabiil aan aan marna noqon karin danta qaran soomaaliyeed. kuna qasabta qabaailada la degan in iyaguna raadiyaan qolo kale oo sidaas oo kale u taageerta soomaali ama ajnabi kuwii ay doonaan ha ahaadeene. wixii doonaya in ay soomaali waxa ka noqdaan waxaa ay ila tahay in soomaali oo kaliya ka raadiyaan waayo soomaaliya soomaali baa leh. kuwa salka codow gashadayna waa ay sii kal durkinayaan soomaali isu keenideeda.

S5. Soomaalidu ma qabiil bay isku haysataa mase shaqsiyaad xunxun oo aan la aamini karin baa qabiil adeegsanya islamarkaan kicinaya dhaawacyo hore oo dadku iska hilmaameen oo dib inoogu celinya halaag hore faraha looga gubtahy.?

J5. Waxaa ay ila tahay in soomaaliya mar ay qabiil isu isku haysatay aty jirtay balse maanta ay dhamaatay, in qof loo dilo ama loo dhoco waayo waa reer heballkii xukunka doonayey iyo kii haystay . wixii laysku haystay meesha waa ka baxeen. Waxaa laysku haystaa siyaasad iyo awood qolo kasta doonayso in ayidu maamulka qaranka maroogsato ee aanay qabiil isku haysan isuna nacbayn. maxaa uu kuu dhibay qofka degan Xudur and Kismaayo , Qardho iyo Iskushuban and Ceelbuur iyo Mareeg. Gabiley am a Dahar jawaabtu waa waxba. laakiin hogaamiyaha meeshaas ka soo jeeda Dhulkaas waxaa uu doonayaa in cadaadiis iyo reerkaygu haku maamuleen ka shaqeeyaan. taasna soomaali waa ay diiday ogolaana mayso, kii raadinayana waqti ayuu ika dhuminayaa ee runta waxaa weeye in aanu geedka u hoostiisa fariisano oo wada hadalo , qoryahana iyo codowga soomaaliyeedna uga soo tagno halkii ay ka yimaadeen ee dhulkooda ahayd. Maxaa keenay in lays xaqiro oo runta laga indha daboolaado. reer hebel dhulkaas maleh , kuwaan baa ka soo horeeyey. war kii yimid 200 sano ka hor iyo ka hada soo galay dhulku waa uu inaga badan yahay hadii aan qofna qof guriga uga jirin waanu ku wada noolaan karaa ee . waxaa ay u baahan tahay in lagu qiimeeyo kii soo horeeyey kii gadaal ka yimidna sida uu dhulka uga dhowro dhibaatada.

S6. Hadii aad qabiilku badan yahay ma xaq bay u siinaysaa in iyagu madaxwane noqdaan, yaase soomaali tirakoobay ?.

J6. Waxaa ay ila tahay in dadka tiradoodu aanay qiimo badan sameeynayn waqtigaan hada la joogo ee dadka waxaa lugu qiimeeyaa sida ay u urusan yihiin ama ay wax iskaga maqlaan. tiro badana waxa dhaanta in yar oo tayo wanaagsan. tusaale hadaan u soo qaadano dadkaa carabta loo yaqaano ee aan is xijno inaan isku meel ka soo jeedno ee degan jasiiratul arab waxaa ay kor u dhaafeen 300 milyan oo aan waxba ku heshiin .waxaana had iyo jeer ka firficoon oo ka tayo wanaagsan dhowr boqol oo kun oo reer singaboor laakiin leh qorsho dhaqaale iyo mid siyaasadeed oo wadnkoodu yahay hal magaalo. Sidaas darteed 300 oo kun oo hal qabiil oo soomaali ah ka soo jeeda ee aan isnabad gelin , ee maydku maalin kasta jidadka yaalo dumarka aan daryeelin, caruurta aan wax la barin, ceel aanu u qodnayn , korontana warkeeda daa waxaa dhaanta 50 kun oo meel kuwda nool oo kala amaan hela. wax kal celiya samaystay. daryeelo dumarkooda iyo caruurtooda . arintaan hadii aan isla fahamno waxaa ay keenaysaa inaan lasku qiimaayn anaa badan ee laysku qiimeeyo anigaa dadkayga nabad iyo asluub wada noolaadho ka dhexdhaliyey soomaalina u sii gudbin kara nabad waarta oo dhexdooda ah.

S7. Maxaa soomaalida ku qasbay hadii aad hogaamiyahooda qaloocan diido in ay u badalaan in aad qabiilka nacabtahay.?

J7.Hadii aad iswadiiso maanta yaa soomaaliya hogaamin kara oo qaranka soomaalia dhibaatadana ka saari kara ee aan aan qoladii aad ka dhalatay ahayn ee aanay kuu muuqan waxaa aad tahay dhibaatada soomaaliya haysata mid ka mid ah. adiga iyo kuwo kula mida ayaa aqristoow qarankan soomaaliyeed ka socon la'yahay oo qofna ha eedayn ee adigu inaad is saxdo howsha qaranka ka biloow . nin ani yiri dad iska reeb ayey soomaali ku maahmaahdaa ama nin isfaanshay waa ri isnuugtay taasoo dhaqanka soomaaliya ceeb ku ah faanka iyo inaad tiraado aniga reer hebel ah. hadii aanay soomaalidu wax ka barteen dagaalkii sokeeye waxaa lag rabaa inaay kasaan in qofku isagoon qabiil nacayb u qabin uu diidi karo shaqsi balse waa in laga helaa inuu qof kale oo qabiilkaas kamid ah wax la jecelyahay taasi waa sifaha lagu yaqaano qofka soomaaliga runta ah muslinkana aan magac uun ka sheegan ee ku dhaqma.

S8. Maxaa looga waayey in qof qabaailka uu ka dhashay yiraahda war heedhe waxaa loo baahan yahay nin aan reeraheena ahayn oo xilka loo dhiibo Qof soomaali oo dhan ka gadmi kara si uu inooga saaro dhibaatada soomaali ku habsatay.

J8. Waxaa dad badan ii aan anigu ka mid ahay u riyaaqeen dad kala duwani aay aad u taageereen dowlad laga dhisay carta iyo kuwa badan oo ka horeeyey, balse waxaa markiiba soo baxday in aanay qabaalika soomaalida ahi intooda badan qaadan karin qof ka soo jeeda gobole kale , kuwa mudug ka yimid ha ugu daraadeene. waxaa taa kasii daraada markii madaxweynihii la magacaabay uu lumiyey kuwii taageersanaa iska daa kuwa kale oo uu kasbado e. waxaa uusan kasin waxa soomaali luminayso hadii uu guulaysan waayo. hadaba maxaa inoo keenay in qabaailka intooda badani yiraahdaan aniga wax ha la i siiyo oo aanay marna oran war heedhe kuwaan ku daalaye sheekadoodu ma dhaafayso Cali iyo Caydiide Meelkale aan wax ka doono , oo soomaali u cuntami kara. Tusaale : Hadii qolo soo saarto Cabdilaahi yuusuf oo kale waa lama huraan in sooomaalida koofureed oo dhan ay diidayaan dagaalna ay ka xigaan tasoo ay ila tahay in ay ku diidayaan shaqsi ahaan balse hadii ay keenaan oday kale oo ay isku hayb yihiin sida Cabdirisaaq Xaaji xuseen ( Raiisal wassarihii hore ee soomaliya ) , oo si ku meel gaar ah labo sano loogu dhiibo in soomaali intooda badani riyaaqi lahayd . raalina ka noqon doonaan. Marka waxaa soomaali ku guubaabin lahaa inta aanay qof soomaalida kale hor keenin in ayigu intixaamaan oo uu noqdo mid ka gadmi kara soomaalida inteeda kale ( ama ay qaadaan tirakoob dadka raacsan ) waayo Qabiilna xoog lagu maquunin waa.

S9. Maxaa inoo keenay in siyaasiyiinta hawiyuhu Iyo daarood is colaadiyaan, si kan kale waxba ugu qabsoomin, Isaaquna iska ilaaliyo labadoodaba , layacaana danaha dadka iyo dalka ay ka dhasheen iyadoo ay muuqato in midkoodna aanay dan u ahayn in sidaan lagu sii jiro. Maxaase Mudug iyo waqooyi ka dhigay meesha saldhiga uh cudurkaan qabiilka uu soomaali dilooday ?.

J9. Ku loolanka Siyaasada kalka soomaaliya waxaa saldhig u ahaa sedexda qabiilka ee kale ah daaroodka , Hawiyaha iyo Isaaqa, tasoo isjiijiidkoodu uu soomali ka socon la'dahay waxaa markii ugu horeeysay wadanka madax ka noqday Hawiyaha , 1960-65 dowladii Aadan abdulle Osman (hawiye ) iyo raisal wasaare u ahaa Cabdirashid Cali sharmaarke( daarood) , taasina waxaa ay markii ugu hooreesay qadisay reer waqooyiga oo markiiba ku dhaqaaqay sidii ay uga go'i lahaayeen kana xumaaday awooda ay maroogsadeen reer koofureedku ( southern dominance ). Waxaa dib u xussuusin mudan in go'itaanku ay bilbaabay 1961 kadin markii dhalin yaro saraakiil cusub ahi ay bilaabeen dhaqdhaqaas magaalda burco. Waxaa taa ku xigay dowladii labaad ee qarankan ee la soo dhisay Aadan Cabdilee Osman iyo Cabdirisaaq Hagi Hussein-1965-68 oo markale Loogu doortay tasoo marka kale ku dhamaatay madaxwayne aan aad u xoog badnayn iyo wasiirka kowaad oo awood aaad u xoog badan dalka ku maamula. waxaa ay reer kofureedku ka yiraahdeen arintan ( rashiid ka qaad risaaq u dhiib inta kale ma raashimaa) . tii sidexaad iyo Doorashadii dbayaaqadii lixdamaadkii iyo dowladii sedexaad ee qaranka soomaalida 1968-69 waxa isbahaystay Cabdirashid cali sharmaake iyo Maxamed ibraahim cigaal oo reer waqooyi ah tasoo badashay saadaashii awooda siyaasadeed ee qaranka isla markaana walwal badan galisay qabaal badan oo koofurta degan , waxaa si ba'an looga guulaystay hawiyaha oo u kale qaybsamay in ay kala tageeraan Abdirashid Cali Sharmaake iyo Aadan Cabdile Osman.

Arrintani inkastoo qasaare lixaad leh ka soo gaaray bahda Hawiya hadan waxaa ay ahayd mid caafimaad qabta waayo waa markii ugu horeeysay ee qabiikii awooda haystay ay doortaan hogaamiye qabiilkooda ka duwan iyagoon helin jagada ku xigta ee raisal wasaaraha. Dad badan oo reer koofureed ah oo xasuusan arintan ayaa weli La tahay in arintani ay suurtagal tahay mar labaad oo meel cidla la soo istaajiyo. Waxaan marna dhicin in hawiyaha iyo isaaqu ay mar qura wadanka madax ka noqdaan, Taasoo lagu sigtay dhowr jeer kadiin markii la riday maamulkii golihii sare ee kacaanka, waxaa muuqata in aan walaalaha daarood marna qaadan karin arintan. reer waqooyigu waxaa ay yiraadaan inta soomaalida koofureed ka soo hagaagayso ma doonayo inaan wax ku darsano taaso ah arin macno wayn samaynaysa marka loo fiiriyo fikirkooda iyo taariikhda wixii dhacay. hadiise dowlad koofurta laga dhisay ay hawiyihu madax ka noqdaan , waqooyi oo maqan , waxaa inamanysa in reer waqooyi oo isaaqa iyo kuufur oo hawiye ah ay awooda ugu sareeysa qaranka qaybsadaan taasina ay qatar ugu muuqato bahda Daarood. sidoo kale hadii doraadka madaxwayne ku meelgaar ah laga dhigo waxaa ay Hawiyihu filayaan in dib loogu noqdo xaqdaradii kacaanka ka hor jirtay iyo tii kacaankii 21 october keenay ee aan la faaiidin . waxaa kaliya ee labadoodu isugu iman karaan waa iyadoo uu madaxwayne ku meel gaar ah laga dhigo qof Daarood ama Hawiye aan midna ahayn. hadii la waayana laga dhigo qof jeeda qabaalika yaryar ee Hawiye ama Darood. oo aan qatar wayn ku ahayn jiritaanka daaroodka ama hawiyaha taasi waa tan reer soomaaliland nabada ku haystaan si loo kala badbaadiyo kuwa xooga badan ee ku hardamaya hogaanka soomaaliland.

Dhinbaatada ugu badan ee reer muqdisho haysata ma ahan gudoomiye kooxeed oo kaliya ee waxa jira ganacsato maalin taajir ah ah oo aan ku xisaabtamin in dhaqaale uu u baahan yahay nabadgelyo kuwaas oo ku naaxay kana faaidaystay burburkii qaranka aan marna rabin in qaran la yagleelo waxaana ugu cadcad kuwa arinytan ka danbeeeya .Maxamed daylaaf oo aay madax wayne cabdiqaasin is xigaan iyo kuwo kale oo ay isku bah yihiin oo ay ka mid yihiin Xuseen Goleey, Xuseen Cali Salaad , Cabdirahsid Shire ilqayte, Saciid Nuur gariish , Saciid olow iyo xildhibaan marada dowlada ku hoos jira ee layiraahdo Xaaf. dhinaca waqooyiga muqdisho iyadan waxaa jira sidoo kale kuwa la mid ah kuwaa koofurta ee haysta ganacsiga xad-dhaafka ah aan marna dan ka lahayn dad waynaha reer xamar iyo ihaanada ay ku jiraan ka baxaan ( misery ) kuwaasoo howsha ay waqooyiga muqdisho ka wadaan ay la mid tahay tan reer cadiqaasim iyo reerahoodu ay koofurta ka hirgaliyeen xiriir hoosana la leh waxaa kuwaas ka mid ah odayga xamar aad looga yaqaan ee al -xaaji abuukar cumar cadaani, engineer enoow iyo xaaskiisa Khadija cosoble , Maxamed Cali gaange iyo wiilka Isaaq iidow. arintana waxaa laban laaban noqotay maalin ku dherigii Xoosh KIBRAY ee dowladii Maxamed siyaad Barre ee la riday Tasoo aan la aqoon meeshii xoolahaasi ku danbeeyaan waxaana muuqan in reer muqdisho garteen meeshan laga xaysto iyo kuwa wiiqaya in nabad laga dhaliyo xamar iyo nawaaxigeeda iyo cida ay danta u tahay ee dhiigaas qubanaya.

S10. Maxaa loo la' yahay dhalin yaro soomaaliyeed oo aqoon sare u leh dalkooda iyo dadkooda oo ilaa xad ka madax banaan tribal erogance ama caadifada qabiil ee dumisay qarankii soomaaliyeed ? J10. Jawaabta suaashani waa mid soomali badani iswaydiisay loona baahan yahay in si wanagsan looga doodo. Waxaa ay iigu muuqataa in dhalin yarada soomaaliyeed ee maanta jirta ay sedex qaybood u qaybsan yihiin taasoo kasabtay in uusan jirin ficiltinimo qaran mid qabiil moogiye. Waxaan u kala qaybiyey.

A) Ubixii kacaanka- waxaa ay ku soo barbaareen kacaankii 21 octoober oo mar kasta daacad u ahaa kaadirintia kacaanka halkii laga rabay in dhalinta lagu ababbiyo wadaninimada waxaa lagu qasbay in ay maalin kasta qaadaan heestii aanu wada xasuusano ee Guulwade. Waxaa lagu ababiyey in loo dabaal dego October not 1 luulyo and 26 juunyo , waxaa ay propaganda dowladu iyo heesihii iyo suugaantii loo jiheeyey “ horta qabo siyaad car nin kale ku soo dara “ taasi waxaa u tustay dhalin tii ku abaabtay kacaanka in qarankan uu leeyahay qabiil . waa waxaa ay ilaa hada qaar soomaalida ka mid aanay u arki Karin calankii soomaaliyeed. Kuwani waa kuwa ugu da’da wayn dhalinyarada soomaaliyeed waana run ahaantii kuwa laga rabay in ay qaranka soomaaliyeed samata bixiyaan balse wali ku jira hurdo sheer oo an la aqoon goor laga soo kacayo.

B) Ubixii dagaalka ama mooryanaata. Qaybtani waxaa kuwa ku soo barbaaray isbaarada qabiilka iyo dagaaladii sokeeye oo intooda badani ku jiraan waxaa loo yaqaano truama of war, waxaa walli isuu muuqda cadaawada cabiilka iyo in aan soomaaliya lagu noolaan Karin hadii aadan reer hebal ama ahayn ama ku tiirdanay waxaana kuwaas afduuub ku haysta hoggaamiyeyaasha dagaalka oo yiraahda meesha kaliya ee aad nabad ku helli karto waa adigoo aniga I adeeca ina dab jooga. Waa yaabe qof gacmaha dhiig ku leh ma daba joogi karaa.maryaanta dagaalka ku barbaartay 14 sano ee la soo dhaafay wax rajo ah oo laga sugayo ma jirto hadii aan baraarijin xoog leg loo gelin islamarkaana aan loo helin xoog looga hor tago iyaga iyo qoryaha ay wataan. Inta kale ee dhalinyarada ah ee aan dagaalka ku jirin sidii wax laaga qaban lahaa aan u isticmaalin qalainkooda hadii ay wax kale waayaan waxaa ay ila tahay in ay yighiin dad aan tirsanay. Dad waxaa ugu liita nin maqan oo aan la tabin iyo nin jooga oo aan muuqan.

C) Ubixii aan wax arag- Waa ubuxa ku soo barbaaray 13 sano ee indha laa'ta iyo dar xumada soomaaliya ka jirta oo aan diin iyo wadanimo ka fog tasoo salka ku haysa hab qabiil oo la'aantiis aanad jiri karin sooomaaliya. Hadii kale ay noqonayso in wadanka iskaga tagto hadii aanad lahayn wax ku difaaca iyo in aad kamid noqoto waxa loo yaqaan looma ooyaan, tasooo guud ahaan soomaali gaar ahaan reer muqdisho oo lagu tilmaami jiray in ay yihiin dad darisnimada ku wanaagsan ay ka dhiidhi waayaan dhaawaca loo gaystay qabaailka aan tabarta ciidan lahayn. ubaxaan aan wax arag waxaa marmarka qaarkood la yaab ku noqota marka ay maqlaan in soomaaliya nabad ka jiri jirtay oo ay haweenku inta ay baabuur wataan magaalada mushaaxi jireen iyadoo cid ilaalisa aysan jirin. waa dhibaatada ugu wayn ee soomaaliya ku habsatay intii ka danbeeysay dowladii hore , waayo dal aan wax barin jiilkooda yar yar ee beri noqon doona hoogaamiyeyaasha qaranka waxaa u danbeeyn doonto halaag iyo horumar la'aan. dib u fiiri wadamada caruurtooda si wanaagsan wax u baray iyo sida ay u hore ugu mareen iyo kuwa aan education fiican lahayn sida ay waligood ugu jiraan dib dhac dhaqaale, mid siyaasadeed iyo mid bulsho intaba

Waxaan ku soo gunaanadayaa qoraalkan Furan hadii aan la helin dhalinyaro , haween iyo ganacsato isku duuban oo doonayaa in dantooda Gaar ahaaneed laga hor mariyo danta guud ee qaranka isla markaana u haylan doonayana in dowlad ay taageersan yihiin laga dhaliyo dalka oo balan qaada in ay ilaalinayso danahooda isla markaan daryeelaysa danta ummada soomaaliyeed iyo iyadoon hogaamiya kooxeed Cadaadis la saarin oo aan xanibaad lagu soo rogin dhaqaalahooda , lagana mamnuucin in ay dibada aadan gaarahaan , Kenya itoobiya , jabuuti iyo dubai in aan marnaba aan la sugaynin in ay dowlad salkeedu yahay reer muqdisho la helo cidii doonta ha hogaamisee. Waxaa kale oo cad in hadii soomaali dhisato dowlad reer muqdisho ka maqan yihiin ama xoogaa yari kaga jiraan ay kordhi doonto ihaanada reer muqdisho soo gaarta ayna masuul ka noqon doonaan dib u dhacaas hogaamiye kooxeedyada iyo ganacsatada xaaraan quuto yaasha ah ee ku dhargay dhiiga reer muqdisho. Dhamaad

Hussein abdi-Gendisch
Hoss_abdi@msn.com
North Carolina. USA

F.G Hussein abdi, waa aqoon yahan soomaliyeed oo Degan dalka maraykanka gobolka North Carolina, wax ku bartay Jamacadii Ummada soomaaliyeed ee Gahayr compus, kana qalin jabiyey kuliyadii dhaqaalaha 1986. wax ku bartay Jaamacada dhaqaalaha ee Murray State university , kentucky ,USA. Waxaa uu shahaadada sare ee cilmiga maamulka dowlada ka qaatay North carolina C. University. Waxaa u leeyehay xaas iyo lab caruur ah.  

Faafin: SomaliTalk.com | Sept 8, 2003 | 

Copyright & Islaamku wuxuu ka qabo.... Akhri

114 Suuradood ee Qur'aanka

 .... Copyright & Islaamku wuxuu ka qabo.... Akhri

Kulaabo bogga hore ee  www.somalitalk.com

  Afeef: Aragtida qoraalka waxaa leh qoraaga ku saxiixan