Dhallinyarada Soomaaliyeed guud ahaan , gaar ahaan inta ku nool
Soomaaliya waxeynu ugu bishaareyneynaa iney dhalatay dowlad Soomaaliyeed ,
hase yeeshee khilaaf ayaa ka dhex taagan 2da gole ee dowladda.
sidaa aawadeed ha ku hallaynina xal u helidda mushkilada dalkiinna
275xubnood ee barlamaanka ee xulasho qabiil aan raalli lagawada ahayn lagu
keenay,ee aan doorasho ku imaan ,75% wax aqoon ah oo ay leeyihiin ma jirto,
ayadoo ay sidaa tahay baa waxaa jira khilaaf u dhaxeeya 9kii bilood ee uu
baarlamaanka dhisnaa oo aan la garanayn halka uu ku dhammaanayo ee ka
shaqeeya sidaad khilaafkaasi dhexdooda uga saari lahaydeen
Sidaad la wada socotaan waxaa dalka iman doona hadduu Alle idmo ciidamo
hubka ka dhiga malleeshiyooyinka hubeysan .
sidaa aawadeed waxaan idinka codsaneynaa inaad la shaqeysaan walaalihiina
idin soo gurmaday oo aad hubka ugu wareejisaan si niyadsami ah , idinkoo u
arka in ururinta hubka ay dantiina, , badbaadadiinna,iyo ta dadka
Soomaaliyeed ay ku jirto. ha u dhegraaricina cid kastoo idinku dhiirri
gelisa :
1-qarinta hubka fudud ama ka culus.
2-inaad la dagaallantaan walaalihiin( ciidamada Afrikaanka) ee idin soo
gurmaday.
Hoggaamiye kooxeedyada had & gooraale waxey dagaal geliyaan dhallinyarada
Soomaaliyeed , ubadkoodana waxey u dhoofiyeen dalalka dibadda si ay halkaa
uga
helaan waxbarasho iyo nabadgelyo , xaabada ay shitaan si ay darajo
dowladeed u gaaraan waa dhallinyarada masaakiinta oo ay ku mashquuliyaan
maandooriyaha qaadka kaa soo dila dareenkooda. 99% cidda ku geeriyoota
dagaallada sokeeye ama 99% cidda ku dhaawacanta waa dhallinyarada aan kor ku
soo xusnay , iyagoo loo yaqaan looma ooyaan , hoggaamiye kooxeedyada waxey
idin jecel yihiin inta aad caafimaad qabtaan , markuu dhaawac halis idin ka
soo gaaro dagaallada sokeeye way idin deyriyaan , oo waxaa dhaawaca idin soo
gaara uu dhibayaa ama dareemaya waa waalidkiina oo qura .
Inta xirfadleyda ah ee shaqeysa ama ganacsata waa dhallinyarada, sidoo
kale suxufiyiinta wax ka qora arrimaha Soomaaliya waa dhallinyaro ,
dhallinyaradii SYL ee xorriyadda dalka u sabab ahaa way idin ka aqoon &
dhaqaalo yaraayeen , laakiin hankooda ayaa sarreeyey, haddaba maxaa idinka
idin diiday inaad noqotaan hoggaankii dalka maadaama aad heysataan
fursadahaasoo idil, maad hurdada ka toostaan .
Maandooriyaha qaadka oo maalin kasta inooga baxda boqollaalo kun oo
Doollar iibkiisa & geyntiisa dalkayaga , waa midka algu daroogeeyo
dhalliyarada Soomaalida, waa midka huriya dagaallada sokeeye oo ay
hoggaamiye kooxedkayada & inta nabadda diidan ay u adeegsadaan fidno abuurka
& hurinta colaadaha sokeeye qofka qaadka cuna ee meel mas'uul looga dhigo
wuu dayacaa shaqada loo dhiibo , wuxuuna u adeegsadaa xafiiska meel ku dhaco
hantida qaran ama meel uu laaluush ku qaato , si uu u daboolo baahidiisa
joogtada ee qaad cunista maalin kasta .
90% cudurka ay u geeriyoodaan dadka qaadka cuna waa cudurka mallaariyada
, waxaana ugu wacan xanuunka malaariyada ma dareemaan markey ku cusub tahay
jirkooda, daroogada qaadka jirkooda ku jirto aawadeed, keliya waxa ay
dareemaan mar ay jirkooda dilatay oo ay yar tahay fursad lagu badbaadiyo
nafsaddooda .
Qaadka wuxuu dhibaato u geystaa ubadka Soomaaliyeed & hooyooyinkooda
waayo aabbayaashooda ama raggii qabay dumarka ee qaad cunka ah oo dayacay
caruurtooda & xaasaskooda,taasoo keenta nafaqo darro, gaajo & macluul ay ugu
dambeen u geeriyodaan , iyagoo mar walba ku mashquulsan : mar ay qaad
raadinayaan & mar ay u fadhiyaan cunidiisa, markey waayaan qaadka qoryaha
ayey qaataan si ay u soo dhacaan lacag ay qaad ku iibsadaan .
Sidaa aawdeed waxaan ka codsaneynaa:UNICEF ,UNIFEM,UN-ta laanta ugu
qeybsan la dagaallanka daroogada & Ta ugu qeybsan la dagaallanka faafidda
hubka fudud iyo Hey’adaha xuquuqul insaanka iney door wada jir ka cayaaraan
:
1- In Qaadka loo aqoonsado maandooriye la mid ah maandooriyeyaasha
caalamka laga mamnuucay , waayo jaamicado badan oo cilmi baaris sameeyey
ayaa waxey caddeeyeen
inuu maandooriye yahay , jaamicadda ugu dambeysay waa Nairobi Univetsity.
sidaasoo kale WHO waxay caddayasay1986kii inuu maandooriye yahay
2- Sidii loo joojin lahaa qaadka loo iib geeyo Soomaaliya , ee ka kala
yimaada dalalka kiinya iyo Itoobiya :
b) si loo badbaadiyo nolosha ubadka & dumarka Soomaaliyeed oo ay
aabayaashooda & ragii qabay dumarka ay u dayaceen ubadkooda & xaasaskooda
qaad aawadii
t) Si tani u sahasho ururinta hubka, la dagaallanka dambiyada dilka,
dhaca,kufsadka & faafidda hubka fudud .
Walaalahayaga reer Kenya iyo Itoobiya waxaan iyana ka codsaneynaa iney
aritan ka qeyb qaataan oo ay beeraha qaadka ku bedelaan kuwo soo saara
cunnada loo baahan yahay sida : Galley, qamadi, bariis iwm, si loo daboolo
baahida cunno yaraanta ka jirta gobolka Geeska afrika .
FAO & UNDP waxaan iyana ka codsaneynaa iney ka saaciddaan beeraleyda reer
Kiinya & Itoobiya sidii ay beeraha qaadka ugu bedeli lahaayeen beero soo
saara quutu daruuriga oo ay ku maalgeliyaan hergelinta mashruucan ,iyo
magdhow ka siiyaa is bedelkaasi dhibaatada ka timaadda.
fulinta arrimaha aan soo sheegnay waxey door muhiim ah ka cayaarayaan ka
hortagga faafidda hubka fudud ee gobolka , kasoo faafifidiisa ay si wadajir
uga qeyb qaataan ganacsatada qaadka & kuwa cuna si toos ama si dadban.
ganacsatada Soomaaliyeed waxaan iyaga ka codsaneynaa iney ganacsiga
qaadka iska dayaan oo ay dalkooda geeyaan badeeco nafci u leh dalka & dadka
Soomaaliyeed , dibna u jalleecaan dumarka lagu dayriyey caruurtooda, ee
iyaga iyo caruurtooda u
dhimanaya : dayac,nafaqo darro & gaajo, taasoo ay ugu wacan tahay
waalidkooda & raggii dumarkaasi qabay oo 24ka saac ku mashquulsan qaad.
Mahasanidiin
Maxamed Aadan
afhayeenka SYTL
Muqdisho
Tel:0722360347
som_ytl@yahoo.com
Daabaco
Boggan | Print