Ma Ogtahay :::::

• Zahra Abdi Hersi
  Holland 
  umubakar@hotmail.com

  ---

Ma ogtahay in waddanka Itoobiya la oran jiray waagii hore Abessinia, hayeeshee horaantii dagaalkii labaad ee dunida ay la baxday magaca Itoobiya,mase ogtahay in waddanka Itoobiya ay ku nool yihiin in ku dhow 50% dad muslim ah, in ku dhowna 15% ay diin laawe yihiin ama yihiin dad aaminsan dabeecadda halka 35% ay yihiin dad Christian ah, haseyeeshe diinta officialka waa diinta Christian, afka la isku afgartana ama iskuulada lagu bartana ay tahay afka amxaarada.    

Ma ogtahay maalintii ugu dhoweyd ee ay Soomaaliya soo ceshan lahayd dhulkeeda Somali Galbeed ee ay dawladda Itoobiya ka haysto ay ahayd  dagaalkii 1977, dagaalkaas oo ahaa midkii ugu qaraaraa isla markaana Itoobiya laga baabi’iyo ciidamo fara badan oo Itoobiyaan ah , nasiib xumo dowladdii Itoobiya ayaa u qaylo dhaansatay dowladihii ay ka mid ahaayeen Cuba, Ruushka, Bariga Yurub iyo waddanka Liibiya halkaasna dhib aad u ballaaran lagu soo gaarsiiyay halyeyadii Soomaaliyeed, magaalooyinkii ay ka soo dhacsadeen cadowgana halyeeyadii Soomaaliyeed nasiib xumase dib u la noqdeen cadowgii Itoobiya, magaalooyinkii ay cadowga ka soo dhacsadeena waxaa ka mid ahaa: Jigjiga, Harar, Dhagaxbuur, Shilaabo,Goday, Qabridahare,Galaadi,Gaashaamo,Qorraxay, Awaare,Qallaafo, iyo tuulooyin  aad u fara badan, Mase ogtahay in gumeystaha Itoobiya uu u bixiyay dhulka Soomaali Galbeed Ogaadeenya isgoo ulajeeday siyaasad ama khiyaano si uu isugu diro qabiilada Soomaaliyeed ee meelahaas wadadeggan oo uu dhulkii la wada lahaa ugu nisbeeyo ama ugu magacdarro hal qabiil si ay qabiilada kale ula dagaalanto qabiilkaas.   

Ma ogtahay oo kale akhristow in dhulka Soomaaliyeed ee ay dawladda Kenya haysato ay ku nool yihiin in ka badan 5 milyan oo Soomaali ah, halka dad gaaraya ilaa 20 milyan ay ku nool yihiin dhulka ay Itoobiya Soomaaliya ka haysato, dhulka ay Soomaaliya ka haysato Kenya ayaa wuxuu gaaraya 127 km oo isku wareeg ah una dhigma inta ay Itoobiya Soomaaliya ka haysto nuskiis ama barkiis, Soomaalida ku nool dhulka uu gumeysto Kenya ayaa waxay u badan yihiin xoolo dhaqato,caanaha iyo hilibka ugu badan waddanka Kenya soo saaraan.  

Xornimada markii ay qaateen 1960kii gobollada waqooyi iyo konfur Soomaaliya isla markaana ay midoobeen  labadaas gobol ayay ku dadaaleen in ay mideeyaan dhammaan Soomaali weyn ama shantii qaybood ee gumeysigu u qaybiyay dhulka Soomaaliyeed nasiib xumo ilaa iyo maanta ma ay dhicin midaas iyadoo sabab looga dhigay kala daadsanaanta Soomaalida, imtixaanka aduunka oo uu ku noqday qabiilku iyo qabiilaysiga iyo waddamada haysta ama gumeysta dhulka Soomaaliya oo ku dadaalay sidii aysan dhulkaas u soo celin, walowba ay u soo mareen arrintaas fulinteeda dad Soomaali ah. 

Ma ogtahay in waddanka Jabuuti la oran jiray Franse Somaliland iyadoo gobollada waqooyi la oran jiray Britisha Somaaliland gobollada konfureedna la oran jiray Italian Somali, gumeysigii ayaa sidaas mid kasta qaybtii uu haystay isku nisbeeyay ama isugu magac daray, sannadkii 1967 ayaa waddankii qaybta uu helay in uu gumeysto dhulkaas ay Soomaalidu iska leedahay ama Jabuutida maanta u bixiyay dhulkii Faransiiska ee Canfar iyo Ciise, haseyeeshe markii ay xornimadeeda haleeshay 1977 qaybtaas ka midka ah dhulka Soomaaliyeed ayay la baxeen Jabuuti, Ma ogtahayse akhristow in tirade shacabka reer Jabuuti ay wax yar kor u dhaafeen nus milyan ama shan boqol kun oo ruux,mase ogtahay oo kale in waddanka Soomaaliya iyo Jabuutiba ay ka mid yihiin ama ay ku jiraan ururka Jaamacadda Carabta iyo midowga Afrika. 

Mase ogtahay akhristaha qaaliga ahow in calanka Soomaaliyeed sababta loo siiyay calaamadda samada u eg ee saafinimada buluugga ah ay tahay rajo laga qabay bal in la helo Soomaali weyn oo saafi ka ah qabiil iyo qurunkisa, xiddigta shanta gees lehna ay tahay shanta qaybood ee gumaysigu hore ugu qaybiyay waddanka Soomaaliya kuwaas oo kala ah :   konfur Soomaali,waqooyi Soomaali, Soomaali Galbeed, NFD iyo Jabuuti.  

Waxaa soo ururisay

Zahra Abdi Hersi
Holland 
umubakar@hotmail.com