SomaliTalk DALSAN
w w w . S o m a l i T a l k . c o m
SOMALITALK - FAALLO

CAALAMIYAYNTA HANTIGOOSIGA (GLOBALISATION)

Qore: Cabdi Raxmaan Maxamuud
madheedh4@hotmail.com

Janaayo 31, 2004

Daabaco Boggan | Print


Filimada anshaxa xun, ruugidda Qaadka

iyo isticmaalka Daroogadu Saamayn intee le'eg Bay ku Leeyihiin Faafidda Cudurka AIDSKA ee Soomaaliya.. Guji...



XAMAR DAAWO DACALLADA.. SAWIRRO

Waxaynu qalabka warbaahinta si isdaba joog ah uga maqalnaa ereyga Caalamiyaynta ee lagu yidhaa afka Ingiriisiga (Globalisation) oo macnihiisu yahay in dunida oo dhan lagu soo dabaalo ama laga hirgaliyo habka dhaqan dhaqaale ee hanaanka reer galbeedku ku dhisanyahay ee (Hantigoosiga ). Sidaas awgeed ayaanu erayga Caalamiyaynta ugu lifaaqnay erayga hantigoosiga si uu akhristaha Soomaaliga ah ugu cadaado nuxurka caalamiyaynta, iyo waxa la caalamiyaynayo, oo ah falsafada iyo hanaanka raasamaaliyada, waxaana xusid mudan in himilada caalamiyayntu aanay ahayn mid cusub, waxaanaynu odhan karnaa mashruucii guumaysiga qayaxani waxa uu xambaarsanaa isla ujeedada caalamiyayntu huwantahay, ( inkastoo ay ku kala duwanyihiin xeeladaha mid walaba adeegsadayey iyo casriga uu la kulmay) maadaama hadafkiisu ahaa “waa guumaysigee” in dunada inteeda kale laga dhigo mid ku milanta una adeegta danaha istaraatiijiyadeed, siyaasadeed, dhaqaaleed, iyo dhaqameed ee reer galbeedka.

Hadaba hadaynu u soo noqono soo shaacbaxa isticmaalka eraygan Caalamiyaynta waxa uu warbaahinta ku fiday horaantii sagaashaneeyadii ka dib markii hanaankii hantiwadaagu burburay (ee uu sida barafka u dhalaalay) isla waqtigaas oo hanaanka raasamaamliyada ee mareykanku hormuudka u ahaa ku kaliyaystay qorshaynta siyaasada caalamka, waxaanay noqotay caalamiyayntu falsafada haananka caalamiga ah ee cusub kana dhashay isbadaladii ku dhacay qaab dhismeedka awooda caalamka , taas oo hanaanka awooda caalamka ku kaliyaystay, damcayna in qaab dhaqan dhaqaaleedkiisu noqdo halbeega mudan ku dayashada iyo astaanta ku abtirsashada xadaarada iyo horumarka ( waa sida reergalbeedku u arkaane), hadaba maadama caalamiyayntu tahay hanaan iyo nidaam balaadhan, waxay leedahay qaabab iyo muuqaallo kala duwan, kawaas oo aynu midaba gaar isha u marindoono.

CAALAMIYAYNTA DHAQAALAHA:

Arar ahaan tan intii kacaankii warshadaha ka hanaqaaday qaaradda yurub qanigii 17naad waxa soo foodsaartay reer yurub mushkilad dhaqaale oo xalkeedu kalifay halaaga iyo silica umado dhan, mushkiladaas waxay ahayd tiknoolajiyadii warshdaha reer galbeedka, waxay sababtay in waxsoosaarkii warshadahoodu ka badnaado mugga iyo baahida suuqyadooda, taas oo keentay inay raadiyaan suuqyo kale oo lagu iibiyo badeecadhooda xad-dhaafka ah ee meel loo waayay . ( waa sabab ka mid kuwii guumaysiga dhaliyay). Hadaba maadaama dookha wax iibsineed ee umaduhu kala duwanyihiin, sida noloshoodu dhaqaamdoodu u kala duwanyihiin, waxay reer galbeedku khasaare u arkeen in umad walba ay rabaan inay waxa ka iibiyaan, ay ka gadaan badeecad ku salaysan ama ku haboon dhaqankooda iyo dookhooda, sidaas awageed waxay go’aansadeen inay khasab iyo farsamo lagu badalo dookha waxiibsineed ee umaddaha kale, laguna saleeyo dookha reer galbeedka iyo alaabada warshadahooda lagu sameeyo, si suuq caalami ah loogu sameeyo badeecadahooda meel loo waayay. Arintaas oo u gaysatay dhaawac iyo nabar wayn hannankii nololeed iyo dhaqamaeed ee umadaha kale ( gaar ahaan dunida sadexaad) hadaba laga bilaabo waqtigaas, waxay noqdeen danaha reer galbeedku kuwa xadida ama uu ku salaysan yahay qaab dhismeedka iyo hanaanka dawliga ah ee jira isla markaasna ay noqotay dunida sadexaad, hadba mid loo jeediyo ama loo qaabeeyo sida u adeegaysa dawladaha waawayn, iyo baahida raasamaaliyada caalamiga ah, hadaba hadaynu arartaas gaaban kaga baxno guudmarka taariikhda nidaamka dhaqaale ee dawliga ah waxa xusid mudan in hanaanka caalmiyayntu guntin ka mid ah qaab dhismeedyadii dhaqaale ee taxanaha ahaa isla markaasna yahay qaabkii ugu danbeeyay ee casrigan iyo  duruufaha guud ee jira la saanqaadayay isla markaasna ka turjumaya iyo hormuudnimada awoodaha qorshahani u ololeynaya ,

Hadaba waxa iswediin leh, talabooyinka ay awodahaas qaadeen ee lagu damacsan yahay in qorshahan laga dunida sadaxaad laga hirgaliyo, oo ah qaar lagu khasbayo dowladaha soo koraya inkastoo ay ka soo horjeedaan danahooda iyo qaranimadooda, waxaa ugu mudan.

1. in dhamaan suuqyada caalamka la isu furo, lana qaado dhamaan caqabadaha xayiraha qulqulka badeecadaha reer galbeedka, halka ay dowladaha reer galbeedku iyo dhamaan kuwa warshadaha ku horeeya ku gudbaan alaabada dunida sadaxaad in suuqyadooda loo soo dhoofiyo boqolaal carqalood oo curyaaminaya,

2. in la joojiyo siyaasada kobcinta iyo ilaalinta wax soo saarka wadaniga ah ee soo koraya gaar ahaan dunida sadaxaad, si suuq loogu helo alaaboyinkooda ee ka tayo iyo farsamoba badan kana qiima jaban kuwa dunida sadaxaad ee u baahan xanaaneynta ilaa inta ay lugaha isku taagayaan, arintaas oo ay ujeedadeedu tahay inaan dunida saxaad isku filaan waligeed, waxa waliba intaa sii dheer xasilooni darada iyo colaadaha laga oogay si loogu diido jawi daganaasho iyo horumareed dunada sadaxaad.

3. waxa dowadlahan dunida sadaxaad lagu sanduleeyey dabaqida qorshaha loo yaqaan ( Privatization) oo macnihiisu yahay in mashaariicda qaranka iyo hantida dowlada laga iibiyo hantiilayaasha gaarka ah siiba kuwa reer galbeedka iyo shirkadahooda caalimiga ah ( Multi national Corporation) waxaa intaa sii dheer iyadoo dowladahaas dunida sadexaad lagu armay iney dowladu gacmaha ka laabato qorsheynta iyo maaraynta siyaasadaha dhaqaale iyo bulsho ee qaramadooda, kuna koobnaato wax qabadkeedu ilaalinta nabadgalyada oo kaliya, sidaasna ku noqdaan adegyadii guud ee dowladu u fidin jirtay shacabkeeda sida wax barashada, caafimaadka, abuurista fursado shaqo iyo I.w.m. adeegyadaas oo gacanta u galaya hantilayaal gaar ah oo lacag kaga iibinaya adeegyadii ay dowladooda xaq ugu lahaayeen, arintaas oo ku ah danyarta dunida sadaxaad oo aan sinaba uga maarmin adeegyo guud oo la kabay, arintan oo markaas dharbaaxo weyn u geysatay nuxurka qaranimada, iyo madaxbananaida umahada soo koraya, si toos ahna u khilaafsan axdigii qaramada bidobay oo qodobkiisa labaad sugaya muqadasnimada qarannimada umahada ( Sovereignty) waxaana faragalintana u qiima tirtay macnaha dowladnimada, maaadamaa casrigan cusub ee caalamiyeytu ka dhigay mid aan u adeegeyn danaha qarankeeda, balse laga dhigay mid ku hawlan meel marinta iyo ilaalinta danaha raasamaaliyada caalamiga ah, iyo hantiilayaasheeda gaarka ah ee ku mamay boqol jibaarka faa’iidooyinkooda ka aradan damiirka bina’aadnimo, waxana hirgalinta qorshahan ku guntaday Hay’adaha kala ah ( I.M.F. International Money iyo I.B.R.D. International for reconstruction iyo W.T.O. world trade organization).

Waxaana kuwaas ku weheliya hirgalinta caalamiyeynta shirkadhaa caalamiga ah, ee ganacsigoodu qaaradaha u kala goosho, ( ) shirkadahaas oo gacanta ku dhigay qaybta ugu weyn gacansiga iyo hantida caalamka heer ay ka hanti iyo raasamaal bataan qaramo iyo umado dhan, tusaale ahaan sanadkii 93, kii laba boqol oo shirkadood oo ah kuwa caalamka ugu hantida badan, waxay ka dakhli bateen 182 dowladood, marka laga reebo 9.dal ee caalamka dhaqaalaha ugu horeeya.

Taasoo oo dhaqaalaha dowladaas noqday, 6.9. trillion. ( 6.kunoo bilyan iyo 9.boqol oo milyan, ) halka dhaqaalaha 200. shirkadood ka noqday 7.1 trillion( 7.kun oo bilyan iyo 100. bilyan,) waxaa sidoo kale xusid mudan in shirkada Mitsubishi ee dalka Jabaan ay ka dakhli badatay Induuniiya oo dhan, oo ah dalka afraad ee tirada caalamka ugu dad badan, hadaba waxaa jirta in hantidan mugdhaafka ah ay qayb weyn ka tahay isu dheeli tirnaan la’aanta qaab dhismeedka dhaqaalaha iyo qaybsanaanta hantida iyo hodannimada caalamka, oo aad moodo iney weel kaliya isugu soo aruurtay, sida shaxdan hoos ku qoran ka muuqata,

1. dowladaha hormaray oo 20% ka ah dadka aduunka ayaa kahela 86%. Dakhliga caalimiga ah, iyo 80% lacagta caalamka, sidoo kale 85% ganacsiga caalamka.

2. 358. Bilyaneer ayaa leh hanti kabadan inta ay leeyihiin dad dhan 2.5.Bilyan ( 2500. Milyan oo qof) oo dunida ku nool.

Cadaalada darada noocan ah ee lafdhabarka u ah nidaamka caalamiyeynta waxay ku kaliftay Mikhail Gorbatjof, oo ah madaxweynihii ugu danbeeyey midawgii soofiyeeti, inuu yiraahdo erayadan ( dunidu ma waxay ku danbeyn Baraziil weyn, waxaan u jeedaa dowlado cadaalad darro iyo sinaan la’aan curyaamisay oo u qaybsan xaafado xiran, oo janno lamoodo, oo inta hantida leh isku ilaaliso, iyo dadka inta kale oo fakhri la liita oo ku nool xaafado xabaala lamoodo oo ku agtaalla janadaan dhufayska lagu wareejiyey, )

CAALAMIYEYTA DHAQANKA: ( DUULAAN MASKAXEED).

Maadama caalamiyeyntu tahay qorshe dhaqan dhaqale iyo siyaasadeed oo halbeegiisu yahay in dunida oo dhan lagu baahiyo aragtidiisa, waxaa lagama maarmaan noqotay sida ay is tuseen garwadeenada qorshahan in hab dhaqan nololeedka reer galbeedka noqdo tusaalaha suuban ee ay tahay iney ku daydaan kuna hirtaan umahada kale, maadama reer galbeedku isu arko macalinkii iyo hormuudkii xilku ka saaran yahay iney umadaha kale u yeeriyaan sidii ay u noolaan lahaayeen, una dhaqmi lahaayeen, in xaalku sidaa yahay waxaa ka marqaati kacaya madaxweynihii hore maraykanka ( Kilinton) oo yiri hadaladan ( hadaanu nahay Maraykanka oo ah horseedka dunida reer galbeedka iyo caalamkaba waxaanu dareensanahay in hab dhaqan nololeedkayagu yahay mid ku haboon dhamaan dadyowga aduunka, waxaanu dareensanahay in xil iyo masuuliyada naga saaran tahay in caalamka oo dhan aan u ekeysiinno sida aan u nool nahay.)

( waa fikrad la mid ah tii xiligii isticmaarka nalaka dhaadhicin jiray ee ahayd in ninka cad xil ka saaran yahay ilbixinta caalmaka oo dhan.)

Waxaana duulaan dhaqameedkan u hub qaad aqoonyahanada iyo qalabka warbaahinta reer galbeedka, tusaale ahaan horaantii 90.yadii waxaa soo baxay buug uu qoray nin Maraykan ah oo asalkiisu Jabaan yahay oo la yiraahdo, Faransiis voka yaama, oo la yiraahdo ( dhamaadkii Taariikhda) isagoo ka duulaya burburkii hantiwadaagga wuxuuna sheegay in qaab nololeedka reer galbeedka iyo hanti goosigu yahay halkii ugu danbeesay ee horumarku bani’aadamku gaari lahaa, oo aanay jirin qaab nololeed kale oo xaadaari ah oo loo dhaafaa, arintaasi oo ka horjeeda sunanka rabaani ah ee ku salaysan kala duwanaan shaha umadaha iyo qaab nololeedkooda, sida ay aayadan quraanka ah tilaameyso.

Waxaa ka mid ah Aayaadka ku tusin (Qudrada) Eebe samooyinka uu abuuray iyo Dhulka iyo kala duwanaanta Afkiina (Luquqada) iyo midabkinaba, taasina calaamad yaa ugu sugan kuwa Cilmiga leh:
Suurada Ar-Ruum, Aayada 22aad Guji..

Ilaahay aayada ku jirta Suuratul Ruum No 22. wuxuu ku sheegay ( In Aayada ilaahay ka mid tahay kala duwanaan shaha midabadiinna iyo luqadihiinna taasoo aayad u ah caalamka).

Waxaana khatarta afduub dhaqameedka reer galbeedka ku hayaan umadaha kale sii balaariyey qalabka warbaahinta reer galbeedka iyo Tiknoolajiyadooda, macluumaadka ee casriga ah, oo intuba u qalab qaatay hirgalinta duulaan dhaqameed iyo duqaynta maskaxda umadaha kale iyo dhaawicida shakhsiyadooda qaran, iyo quursiga wax yaalaha ay aamisan yihiin, iyo xayeysiinta qiyamka reer galbeedka ee maadiga ah, waxaana xusid mudan in 85% macluumaadka iyo sawirada qulqula qalabka warbaahinta caalamiga ah ay yihiin kuwa ka yimid dalalka reer galbeedka, macluumaadkaas oo xanbaarsan qiyamkooda, qaab nololeedkooda, falsafadooda, iyo danahooda, arintaasi dadyowga dunida sadaxaad oo ay muslimiintu ugu horeeyaan waxay ku tahay khatar weyn, maadama ay soo bandhigeyso caalamiyeynta qaab nololeed ka horjeeda aragtida islaamka nolosha ka qabo, waxaana khatarta ugu weyni saameysaa dhalinyarada.

WAA MAXAY MASUULIYADDA HAWEENKA SOOMALIDU? [akhri]

Tusaale ahaan hadey u fiirsanno qaab dhaqameed dhaliyarada soomalaiyeed ee haatan jira, waxaad arkeysaa iyagoo jecel iney u labistaan u dhaqmaan sida dhalinyarada maraykan ama galbeedka, dhagaystaan heesahooda, xayeysiiyaan filmadooda iyo nolosha shakhsiga ah ee jilayaasha caanka ah, waxaad arkeysaa dhalinyaro soomaaliyeed oo afka ka xunbeynaya siday ugu murmayeen tan fiican laba kooxood oo ciyaartoy ah oo reer galbeed ah, halkii ay iney ku mashquulaan sidii ay qarankoodan burburay dib ugu soo dhisi lahaayeen, Soomaaliyana uga soo saari lahayeen xaabaasha ay ku jirto, maadama ay yihiin ciidankii u gargaari lahaa ee u maqnaa, taasina waxay marag ka tahay sida maskaxada looga xaday ee loo jahwareeriyey wacyigoodii, taasoo kamid ah jariimadaha duulaan dhaqameedka.1

CAALAMIYEYNTA SIYAASADO GAAR AH (LA JIIFIYAANA BANAAN)

Waa dastuurka la isku raacay ee Dawlada Soomaaliya loogu dhisayo Nairobi ee loo bixin doono Jamhuuriyada dimoqoraadiga federaalka ku meel gaarka ee Soomaaliya Guji... 22/1/2004: Nairobi

Hadaynu ka eegno caalmiyaynta dhinaca siyaasada waxa hanaankani la shiryimid halku dhegyo iyo cinwaano siyaasadeed oo sheegtay inuu astaan u yahay casrigiisa siyaasasdaha lagu dhaqmayo ee caalamiyan u baahinayo , waxaa ka mid ah halkudhegyadaas ku dhaqanka hanaanka dimoqoraadiyada ama tala wadaaga xisbiyyada badani ku tartamaan , ixtiraamka iyo dhawrida xuquuqul iinsaanka , hufanaanta maamulada (transparency) iyo la dagaalanka musuqmaasuqa , qiimaynta iyo qadarinta kaalinta sharciga dawliga ah iyo in lagu dhamaynayo dhamaan ismaandhaafyada iyo colaadaha wada hadal iyo is afgarad ,BALSE marka hoos loo sii eego habdhaqan siyaasadeedka caalamiga ee runta ah ee casrigan caalamiyaynta dunida ka jira gaar ahaan kan lagula dhaqmo dunida sadexaad waxa inoo soo baxaysa xaqiiqo argagax lex taas oo ah: maaha dimoqoraadiyad waxa la dhawraa ee waa danaha dawladaha waawayn , hadii maamulada ka jira dunida sadexaad u dhego nugul yiin fulinta danaha guracan ee dawlada waaweyn maqli maysid wax canaan ah oo ku saabsan dimoqradiyad xumo inkastoo maamuladaasi xasuuqaan oo dhegta dhiiga u daraan kumanaan shicinkooada ka mid ah war baahinta reer galbeedku indhahay kala xishootaa faaqidaada falalka aadaminimada ka dhanka ah ee dawladaha dhegaha nugul, hadiise maamul ka mid ah dunida sadexaad ku dhego adkaato dawlaha waaweyn gaar ahaan galbeedka waxaad maqalaysa durbadiiba dacaayado ah oo gidaar kasta loola taagan yahay maamulkaas laga waayay. Tusaale ahaan waxa hada haysta robert mogabi madaxwaeynaha simbaabwi , sidoo kale cadaadiska lagu hayo madaxwayne saafeeshka dalka Venzuela ka dib markuu ku dhego adkaaday shirkadaha batroolka ee mareykanka , haday noqoto xaga ku xadgudubka xuquuqul iisaanka waynu wada ogsoonahay waxa maanta aduunka ka jira iyo dawladaha waawan iyo asxaabtoodu yihiin kuwa ugu daran ee ku tunta, waxaana xusid mudan mudan xadgudubyada foosha xun ee ay israa’iil ku hayso shacabka reer falastiin ee isagoo faro madhan lagu garaacayo diyaaradaha f16 iyo aaladaha dagaal ee ugu casrisan , hadana cidi dheg jalaqa u siin , haday noqoto xaga ixtiraamkas qaanuunka dawliga ah iyo ku xalinta khilaafaadka qaab nabadeed waxa inagu filaan inaan magac mooyee macno ahaan aanuun jirin wax sharci dawli ah oo dunida lagu dhaqmo , dagaalkii qayaxna ee ciraaq mareykanku ku qabsaday , waxaana xusid in sanadkii 1991 dagaalkii laga saaray ciraaq lagu qaaday qodob ka mid axdiga qaramada midoobay ee sheegaya in dalkii wadan kale ku duula dawladaha caalamku dhan ka wada maraan oo xoog laga xoreeyo dalkaas oo uu qabsaday , hadaba maanta mareekanka waxa haysta isla qodobkaase  su’aashu waa yaa ku fulin kara oo ciraaq ka saari kara, halkaas waxa ku cad in maanta dunida xoog mooyee xeer jirin. Sharciga kaliya ee jiraana yahay hadba ay ku hirgalayaan danaha dawladaha waawayn oo xaalkuba yahay la jiifiyaana abanaan la joojiyaana banaan, waana kaas habdhaqanka siyaasiga ah ee caalamiyayntu oo ah inuu yahay qaanuunkii kaynta iyo kii roonaw reerka u hadh.

Qore: Cabdi Raxmaan Maxamuud
madheedh4@hotmail.com

Faafin: SomaliTalk.com | Jan 31, 2004

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Maxkamadda Sare Ee Kanada oo Xukuntay
in Edbinta Caruurta Loo isticmali Karo Xoog Macquul ah Guji..

. XAMAR DAAWO DACALLADA... SAWIRRO....

Kulaabo bogga hore ee www.somalitalk.com 

© www.SomaliTalk.com
All About Somalia and More..
.
>> Usheeg Asxaabtaada
Allah Is Great
usa


kaah


BILICDA SOMALIYA
Luuq Ganaane, 1987

wiil Waa wiil yar oo Somaliyeed oo nayl yar dhabta kuwata xilli nabadana dhexjooga Bilicda dhulka Soomaaliya.
Akhri



XAAFID QUR'AAN cFatax
Cabdul Fataax waa xaafid qur'aan Somali ah oo wacdaro muujiyey GUJI


Copyright © somalitalk.com. All rights reserved.

HTML CD