Daabaco Boggan | Print

Muqdisho: Wiilashii wiilal baas baa ka hadhe’eey!

• Maxamed Yusuf Xaaji Cabdi (kayse)
  maale22000@yahoo.com

  ---

Imisa sarkaal, imisa sheekh, imisa aqoonyahan ayaa ku maqan gacanta ugaadhsatada! Dadku hiil la’aa ma dhir baa! Xooluhuba bahalka cunaya waa ka didaane, dadka maxaa wahabka saarey? Su’aashaas jawaabteeda bal aan ka dhex baadhno sheekadan soo socota.  

Beri ayaa nin xoolo badan iyo carruur ba lehi wuxuu yaallay meel qoor ah oo tigaad badan. Ninkii wuxuu halkii iska yaallaba maalin maalmaha ka mid ah waxa u yimid nin safar ah. Ninku waa nin aad u xoog weyn oo aan boqol nin biyaha u kabannaynin markay dagaal noqoto, wuxuu sitaa boqol warran iyo boqol gaashaan. Odaygii reerka lahaa oo guriga kanbalkiisii ku tukanaya ayuu u yimid. Ninkii socotada ahaa  baa yidhi “Waar maxaa la sheegay?” Odaygii reerka lahaa ayaa u celiyey “Nabad intaanu ka warhaynee maxaad adigu sheegtay?” Ninkii socotada ahaa: “ Waa khoof li’i.” Intaa ka dib ninkii socotada ahaa wuxuu sheegay inuu yahay nin socoto ah oo xoolo lumay raadinaya. Odaygii reerka lahaa cunto, caano iyo biyo ayuu ninkii siiyey. Ninkii markuu dhergay ayuu kanbalkii reerka iska seexday, siduu halkii u hurday ayaa gabalkii dhacay. “Waar ninku waa daalaye cunto iyo caano u geeya ayaa reerkii yidhi.” Markuu wixii loo geeyey cunay ayuu kacay. “Ma laha wuu tegaya” ayaa reerkii is weydiiyey. Ninkii intuu xeradii geela galay ayuu qaalin biyow ah dhuunta ku dhuftay. Mar keliya ayaa reerkii is eegay “waar ninku miyuu waalan yahay!?  Odaygii reerka lahaa ayaa inamadiisii ku yidhi “Aabbo nin keliya oo la hadla yaanan arkin.” Waayo ninku wuxuu sitaa boqol waran, xooggiisana boqol nin uma babacdhigi karto.Odaygii reerka lahaa intuu u yimid ayuu ku yidhi: “Waar niyahow caato iyo diif baa kaa muuqatee qaalin kaa kalena sahay ka sii dhigo intaad jidka ku sii jirto.” Ninkii ayaa wax jawaab ah soo celin waayey. “Hashaa abeerka ah, awrkaa goolka ah iyo seddexdaa halaad ee igadhka ahna ku darso, waa intaas oo reer aad u hoyato hore weydaaye,” intuu is yidhi malaha wuu qawaday.  Wax jawaab ah ma soo celin ninkii. “Waar bal cibaaradan iyo lama aragtan kaalaya, wallaahi kani wuxuu doonayaa ka waaweyn!” ayuu hoosta ka yidhi odaygii reerka lahaa.  

Ninkii geed kanbalka reerka ku yaal hoostiisa ayuu iska fadhiistay intuu hilbihii hoos dhigtay. Reerkii oo aan qof ka seexan ayaa waagii beryay, weli masiibadii geedkii bay hoos fadhidaa. Iyadoo la argagaxsan yahay ayaa xoolohii la dareeriyey. Casarkii markay ahayd ayuu wiilkii reerka u weynaa soo ag maray ninkii oo geedkii fadhiya, ninkii yaabka ahaa wiilkii ayuu xagga kale warran uga saaray. Odaygii reerka lahaa ayaa arkay inankiisii oo mayd ah. Intuu degdeg gurigii u tegay ayuu dadkiisii ku yidhi : “Dhegaysta, qof juuq yidhaahda yaan la arkin, caawa saqda dhexena awrta inoo rara si aynu meel dad joogo ugu eeranno.” Islaantii ayaa tidhi “Ninku wuxuu egyahay wiilkeennii curad ee libaaxu la tegay isagoo afar jir ah.” “Ma afar jir libaax qaatay baa nool?” ayaa odaygii ku jawaab celiyey. “Waar heedhe inanku bar buu wejiga ku lahaaye bal bartii ka eeg,” yey ku celisay. Odaygii intuu caano qaaday ayuu ninkii u tegay, intuu caanaha u dhiibaayey ayuu wejigiisa isha ku xaday bal inuu bartii leeyahay iyo in kale, qodhiyo-xero waa ku taal. “Adeer wax ma ku weydiin karaa?”Ayaa odaygii yidhi. “Waxba la ima weydiiyo,” ayuu ugu jawaab celiyey. “Cutiyaay, balaayo oo dhammi bar lehe reerka caawa inoo rar,”ayaa odaygii islaantii ku yidhi markuu soo laabtay.  

Habeenkii baa reerkii caynka hoosta laga geliyey. Barqadii reerkii oo meel sii guuraaya ayuu ninkii soo gaadhay. “Reerka joojiya oo ku celiya gurigii aad ka soo rarteen,” ayuu yidhi dhagarqabihii. Odaygii reerka ayaa yidhi “Adeer gurigii dulin buu lahaa oo sidaas baan xoolaha uga soo raray.”  “Reerka cidi igama xigtee celi baan ku idhi,” ayuu ku celiyey.

Islaantii oo goorahabaa ilqoodha kala socotay wejiga ninkan yaabka leh ayaa si kayrkayra ah u tidhi “Hooyo, miyaanad Muumin ahayn?” Si fudud ayuu ugu jawaabay: “Markaan yaraa baa magacaa la i odhan jiray, iminka se magac kalaan leeyahay.” Islaantii ayaa tidhi: “Hooyadaa baan ahayn.” “Waa saxe reerka dib inooku celiya,” ayuu si fudud ugu jawaabay. Iyadoo aabbo iyo hooyoda la hayo ninkii ayaa reerkii dib loo jinbacay.  

Reerkii dib ayuu gurigii uu xalay ka guuray ugu noqday. Laba wiil oo kaalin qaad ahaa oo reerka joogay ayaa daalinkii waran daray markiiba. Odaygii ayaa yidhi : “Aabbo maxay galabsadeen?” Wuxuu ugu jawaabay: “Wey eegmo xun yihiin, waanay dhego adag yihiin.”

Intaasi markay afkiisa ka soo baxday ayaa intuu kacay ayuu laba halaad oo dhalay dhuunta ku dhuftay. Intii kuma joogine awrkii gurgur oo kanbalka daaqaya ayuu isna birta ka aslay. Hablihii guriga joogay ayuu ku amray inay hilibka waxna u shiilaan waxna u kariyaan.

Gabadh ayaa tihi: “Walaal, yaa geela haragga nooga bixinaya?” Intuu soo dhaqaaqay ayuu carabkii iyo labadii dibnoodba ka jaray gabadhii. Halkaas baa hadal iyo wax weydiinna waqtigoodii ku dhammaaday.  

Odaygii habeenkii ayuu dadka wixii ka hadhay ku yidhi: “I dhegaysta, caawa nafteenna ayeynu la baxsanaynaa inteenna hadhay, xoolaha oo sidaa u xeraysanna weynu uga tegaynaa balaayadan cirka ka soo dhacday hooyo iyo aabbo toona uma nihine.” Sidii baa la isku raacay. Saqdii dhexe ayaa sanqadh tirasho lagu baxay, orod iyo ibixiyow i bixi ayaa ka dhacday. Goor duhurkii ay tahay ayaa odaygii yidhi: “Weynu daalaye geedkan aan ku yara nasanno.” Markii badhida dhulka la dhigay mise waa kan dhagar-qabihii laga soo qaxay.  “Xaggee ku socotaan ee reerkiinnii uga timaaddeen?” Ayaa tiirigii yaabka lahaa yidhi. “Xoolihii adigaan ku siiyey,” ayaa odaygii yidhi. Dhagar-qabihii ayaa su’aalay “Oo xaggaad idinkuna ku socotaan?” Odaygii baa ku jawaabay: “ Waxooga neefaf ah oo reer ii hayey ayaan doonaynnaa inaan kaaga soo kaxaynno oo kuu keenno.” Kuwaa anigaa doonanayee ina keena ayuu yidhi ninkii sharka ahaa. Waxay yidhaahdeen: “Haddaan reerkii oo dhan kaaga tagnay maad anaka iska kaaya daysid?” Mid walba intuu waran docda kaga muday ayuu socda gurigii ku noqda ku yidhi. Markii gurigii la tegay ayuu axmaqii yidhi: “Dhegeysta, waxaan doonayaa inaad xoolaha ii daryeeshaan, oo ii listaan, oo ii qashaan. Qofkii sanqadha waan dilayaa, qofkii qufaca waan dilayaa, qofkii hindhisa waan dilayaa, qofkii hungurooda waan dilayaa.” Ka dibna intuu yara aamusay ayuu yidhi: “Reerka wax rag ah ma anigaa joogaa?” Islaantii oo gariiraysa ayaa tidhi: “Haa, hooyo maanta aabbo uun baa wax rag ah ku weheliya.”  Intuu dhoolla-caddeeyey ayuu dhinicii hablaha eegay ayuu yidhi: “ Waa war fiican, idinku hilbaha karintooda iyo kala shiilkooda iyo caanaha lulistooda ka adkaada. Odayguna geela ayuu kadinka ka fadhiisanayaa, islaantuna  adhiga irriddiisa ayey waardiye ka noqonaysaa. Xooluhu debed danbe u foofimaayaan, xerada ayaa wax lagu siinayaa. Habeenkii ayaa baadka u soo guraysaan xoolaha, hadba halka aan idin geeyo ayaad cawska ka guraysaan. Qofka meel burka uu jarayo aan ahayn eega waran kaas baai ska leh. Hadal hadalkaygaa ka danbeeyaana ma jiro.”  

Islaantii waxa ka soo hadhay “hooyo baas noqdayeey,”odaygiina waxa ka soo hadhay “aabbo baas noqdayeey,” hablihiina waxa ka soo hadhay “walaal baas yimiyeey!” 

Iminka miyaanay gar ahayn haddaynu nidhaahno Muqdisho waxay ku ooyeysaa “wiilashii wiilal baas ka hadhe’eey!” Sidaa waxaan u leeyahay shicibka  Muqdisho deggani waa dad sharaf leh, waa dadkii Soomaali ugu nabadda jeclaa, waa dadkii faataxada qaadan jiray ee boqolle sidaas kaga samri jiray, waa dadkii dulqaadka intaa le’eg iyo samirka sidaa u weyn lahaa. Markaa waxaan ku canaanto iyo eed aan saaro midna garan maayo, inkastoo ciqaabtu aanay sabab la’aan ku imanin.Waxa keliya ee aan odhan karaa waxa weeye “dadkaasi waxay ku jiraan xabsi aan cid furihiisa haysa la garanaynin.” Ninkii caqli lihina waa ogyahay in balaayada ku yuururta gunteedu ka dheer tahay inta la arkayo.  

Waxay geed ugu xidhan yihiin “Rabbi ma yaqaan iyo rag ma yaaqan” intaa iyo masiibooyin kale oo aan la arkaynin ayey edeg ugu jiraan. Illaahay ka xoreeya way leeyihiin, laakiin fursad ay iskaga xoreeyaan iima muuqato. Waayo shar-wadeennadu waxay ka bateen tiradii, waxaana gacanta ugu jira awooddii, dhaqalaahii iyo taladii intaba. Xaqiiqda marka loo hadlana cid waliba way dhaantaa hoggaamiyayaasha Muqdisho, waa ma korayaal(caqli uma kordho), waa ma daalayaal (dulmiga iyo dhiigga kama daalaan), waa ma naxayaal (damiirkooda naxdin iyo naxariis midna kuma laabna).  

Maalin keliya ayaa dadku yididdiilo ka filay waa maalintay yidhaahdeen isbaarooyin baanu qaadaynaa, ciidankana magaalada waanu ka saareynaa. Talaabooyinkii ugu horeeyey ee ay muujiyeen waxay ahaayeen qaar lagu diirsaday oo wanaagsan, laakiin haddaan qalbiga iyo afku wada soconin waxba ma rumoobayaan, waxaana iminka muuqda in wixii lagu xamanaayey ee ahaa “iskadaa waxay qabtaane iyagaan is aaminsanayn” ayaa soo if baxaya.” Anigu maanta hadal aan kuwaa ku khasaareeyo niyad uma hayo, alla doori! Bal se Muqdisho ceelna uma qodna ciidanna uma maqna. Dadka Muqdisho degganna waxa keliya ee aan kula talin lahaa inay ku ducaystaan in Illaahay keeno balaayo kuwa dulleeyey ka xaaqda oo aan iyaka waxba yeelin. 

Madaxweyne C/laahi Yusuf waxaan leeyahay: “ Hadalkii kaa soo baxaaba wuxuu muujinayaa hanjabaad iyo dagaal, waxaana la sheegayaa inaad abaabul dagaal ku jirto, haddii sidaasi run tahay adeer rag oo dhammi waa wada waran afkii. Dagaalkii iyo jabhadayntii haddaad madaxweyne ku gaadhay waxa ila habboon inaad ka nasato. Talo nasteexa ayaan ku siinayaaye kollayba Xamar dagaal ha ku dayin. Bal waxaad qiyaastaa intii ninkaa horeysay ee Muqdisho xoog ku dayday ee ku foos burburtay. Cali Mahdi oo quwadihii adduunku ugu xoogga weynaa taageerayaan ayaa faro madhan iska taagay, Caydiid oo Siyaad Barre dabadii ahaa ninka ugu cududda roon ayaa guul la’aan kaga xijaabtay. Haddaba Xamar raggii u dhashayba xabad waxba kaga dhalin waayee, ma kula tahay inaad cashar kuwaa hore ka duwan la timaaddo? C/laahiyow, dadka ku dhaliilaa waxay yidhaahdaan: “C/laahi wuxuu ka mid ahaa raggii ragaadiyey seddexdii dawladood ee Siyaad Barre dabadii la dhisay (tii Cali Mahdi, tii Caydiid iyo tii C/qaasim) markaa haddii la ragaadiyo waa abaalkiis, inuu mucaaradnimada qadhaadhkeeda arkaa waa ku habboon tahay.” Anigu se waxaan leeyahay haddii maalin walba nin lagu carigsado oo kabta faygeeda lagaga joogsado taasi waxay noqonaysaa in jidkii madhalayska iyo guul-darrada la taagnaado. Mar haddii maanta adiga masuuliyaddii ku saaran tahayna waxa kula gudboon is bedel dhab ah. 

Inkastoo dayro badani ku hortaal haddana waxaan ku leeyahay rag lagama quustee, weli rajaad leedahaye maanta ka faa’iidayso wixii hore kaaga khaldamay oo dib u sax. Waxanan kugula talinayaa: 

1. Xal aan xabad ahayn oo caqli ah isku day inaad dhibaatada jirta ku daaweyso.
2. Maamulkaaga maxaa u dan ah ha odhan, ee dadka maxaa u dan ah dheh.
3. Ka faa’iidayso jidkii ay reer Somaliland dhibaatooyin kooda ku xalliyeen.
4. Yaa ila jira ha odhan ee danta ummadda yaa la jira dheh.
5. In badan baa didiye laguu yaqaannaye, bal dejiyana isku day inaad noqoto.
6. Iska dhaaf wixii afkaar ah ee is aamindarro iyo khilaaf keenaya.

Talo waa mar laga garanwaayo iyo mar la gaadhi waayo. 

Muqdisho:

• Wiilashii wiilal baas baa ka hadhayeey!

• Wiilashii waraabayaal baa ka hadhayeey!

• Wiilashii weerayaal baa ka hadhayeey!

• Wiilashii wiiqayaal baa ka hadhayeey!

Maxamed Yusuf Xaaji Cabdi (kayse)
maale22000@yahoo.com

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh qoraaga ku saxiixan

Faafin: SomaliTalk.com | Aug 18, 2005

Soomaalida Minnesota oo Cambaaraysay Qaraxyadii Ka Dhacay London, UK
Kulan ay kasoo qayb galeen Qunsulka Britain u fadhiya Chicago, Safiirkii Maraykanka u fadhiyi jirey Soomaaliya, Senator Coleman iyo Soomaali farabadan oo lagu qabtay Jaamacada Hamline ayaa... Guji..

Masjid Saddex Dabaq ah oo Laga Dhisayo Laascaanood
Dhismihii hore ee masjid Al-Huda ayaa la dumiyey si looga dhiso masjid baaxad weyn oo ka kooban... Guji... Aug 16

UNHCR oo Qaar ka tirsan Qoxootiga Xerooyinka Dhabaab dib u celisay Soomaaliya
Qaxootigaas oo maanta dib loogu celiyey  Magaalooyinka Gaalkacyo iyo Boosaaso... Guji... Aug 16

Gabar Soomaaliyeed oo Norway Ku Dishey Wiil Soomaliyeed
Wiilka waxaa saakay meydkiisa laga helay. Guji....

Xisbiyada mucaaradka Itoobiya oo diiday natiijada doorashada
iyo Suxufi loo xidhay warar uu maxkamadda Itoobiya ka sheegay ... Guji... Aug 12

Soomaalida Maraykanka oo Loo Ogolaaday In ay dib u Xerayn karaan Sharciga TPS
Dowladda Maraykanka ayaan bishan August waxay dib u ogolaatay in dadka Soomaalida loo siyaadiyo.. Guji... Aug 12

BAARID | SEARCH