1. Goorma ayaa Muslimiinta lagu  waajibiyay Xajka

 Muslimiinta waxa lagu faral yeelay gudashada xajka Sannadkii Sagaalada ee Hijriyada isla sannadkaa waxa soo degtay suurada [Al Cimraan ] ayaayado ka mid ihi ay tilmaamayaan waajibaadka xajka.

2. Xukunka Xajka

 Xajku waa waajib waana rukun ka mid ah arkaamta diinta islaamka, Nabiguna (CSW) waxa uu yidhi ( Islaamka waxa lagu dhisay shan, 1. Qiritaanka Illaahay mooye in aan illaah kale jirin Maxamedna uu yahay Rasuul illaahay 2. Tukashada Salaada 3. Bixinta Sakada 4. Soonka 5. Xajka ) Waxa weriyay Bukhaari iyo Muslim

 3. Xajku Ma si deg deg ah ayuu waajib u yahay?

 Haa waa loo deg degayaa waana asalka awaamiirtiisa sharciga ah Axaadiista ku tusaya xukunkana waxa ka mid ah.

• Abu hureera (RC) waxa laga soo weriyay in uu yidhi (Waxa noo khudbadeeyay Rasuulkii illaahay waxana uu yidhi Dadow waxa la idinku faral yeelay Xajka ee soo xajiya) Waxa weriya Muslim
• Ibnu Cabaas (RC)  waxa laga soo weriya in uu Rasuulkii illaahay (SCW) yidhi (Qofka doona in uu Xajtago ha u deg dego dhinaca Xajka waxa dhici karta haduu dib u dhaco in uu bukoodo ama dhibaato kale ay ku timaado ama ay baahi ay ku soo banaanato) Waxa weriyay Abu Daa’ud iyo Ibnu Maajid

Waxa kaloo uu Imaamul Axmed soo weriyay (Udeg dega xajka faralka dartii qofna ma garanayo waxa uu la kulmi doono)

 Waxa ay ku tageen Shaficiyiintu In uu Nabigu (CSW) dib u dhigay Xajka ilaa sannadkii Tobnaad waxse loogu jawaabay.

• Nabigu (CSW) Dib umuu dhigin Sannad waxa ka badan, Qaarbaa odhaya waxa dhib loo dhigay mudo aan xadidnayn.
• Nabigu (CSW) waxa uu doonayay in Mushkiriinta laga saaro oo laga nadiifiyo Beedka illaahay.
• Nabigu (CSW) waxa uu ku Mashquulsanaa Waftiyadii yimi madiina ee ahaa dadkii soo muslimay.

4. Xajku waxa uu qofka ku waajibay mar uun inta uu nool yahay

Abu Hureera (RC) Waxa laga soo weriyay in uu yidhi Waxa inoo Qudbadayey Rasuulkii illaahay waxana uu yidhi Dadow illaahay waxa uu idinku faral yeelay Xaj ee soo Xajiya, ninbaa yidhi ma sannad kasta Nabigu (CSW) waa uu ka aamusay ilaa uu ninki Sadex Jeer hadalkii ku Celiyay Nabigu (CSW) waxa uu yidhi Hadii aan odhan lahaa haa waajib ayay idinku noqon lahayd idinkuna maydaan karteen sannadkasta waxana uu yidhi ii sheega waxa aan idinka tago waxa lagu halaagay kuwii idinka horeyay su’aashi faraha badnayd ee Nabiyadooda ay waydiyeen iyo khilaafka ay khilaafeen, marka aan idin amro inta aad kari kartaan la yimaada marka aan shay idinka nahiyona ka dheerada.  Waxa weriya Muslim

5. Fadliga Xajka

Waxa jira Xadiiso Faro badan oo ka waramaya Xajka waxana ka mid ah.

1. Abu hureera (RC) ayaa Rasuulka (CSW) waydiyay Camalka keeba ugu fadli badan Nabigu (CSW) waxa uu ku yidhi waxa ugu fadli badan Rumaynta illaahay iyo Rasuulkiisa, Abu Hureera waxa uu waydiyay maxaa ku xiga Nabigu (CSW) waxa uu ku yidhi Jihaadka illaahay dartii loo galo hadana waxa uu ku yidhi maxaa ku xiga Nabigu (CSW) waxa uu yidhi waxa ku xiga Xaj la bari yeelay)

• Waa in u Maalka lagu Xajayaa uu ahaado Xalaal
• Waa in uu ka Dheerado Faasuqnimo danbiga iyo muranka
• In uu la yimaado Manasiitka si waafaqsan Sunaha Rasuulka (CSW)
• In aanad waji kaga doonin illaahay mooye cidkale
• In aanu ka danbaysin xumaan iyo faasuqnimo

2. Abu Hureera (RC) waxa uu ka soo weriya Rasuulka (CSW) waxa uu yidhi Rasuulka ayaan ka maqlay ninka illaahay dartii u soo xaja ee la imanin wax faasuqnimo iyo xumaan ah sharcigana aan ku xadgudbin waxa uu noqonayaa isagoo la mid ah sidi maalintii hooyadii ay dhashay. Waxa weriyay Bukhaari Iyo Muslim

3. Abu hureera (RC) waxa laga soo weriyay in uu Rasuulkii illaahay yidhi Cimrada ilaa cimrada kale waxa ay lagu dhaafa wixi danbi ah ee u dhaxeeya, Xajkana maba laha abaal aan ahayn Janada. Waxa weriyay Bukhaari iyo Muslim

4.  Caa’isha (RC) hooyadii muumuniinta waxa laga soo weriyay in ay tiri waxa aan idhi Rasuulkii illaahayow miyaanan dagaal iyo jihaadka inila gelayn Nabigu (CSW) waxa uu ku yidhi laakiin waxa ugu wanaagsan jihaadka waxana ugu quruxbadan Xajka, Caa’isha waxa ay tiri intii aan hadalkaa ka maqlay Rasuulka (CSW). waxa weriyay Bukhaari

5. Cumar Binu Caas (RC) waxa laga soo weriyay in uu yidhi: Rasuulkii illaahay (SCW) in uu yidhi Xajku waxa u dumiyaa wixii ka horeyay.

6. C/laahi Binu Mascuud (RC) waxa uu yidhi Rasuulkii Illahaay (CSW) ayaa yidhi is raaciya Xajka iyo Cimrada labadooduba waxay ay baabiiyaan faqriga iyo dunuubta sida ay Moofadu ay u dhalaaliso Xadiidka iyo Dahabka iyo Jaandiga. Waxa weriyay Tarmiidi

7. Ibnu Cumar waxa laga soo weriyay in uu Nabigu (CSW) uu yidhi: Qofka illaahay dartii u dagaalamaya ka soo xajkaya iyo ka soo cimraysanayaaba waa wafti illaahay, illaahayna ducadooda waa uu ka aqbalaa waxa ay waydiistaana waa uu siiya. Waxa weriya Ibnu Maaja

 6. Manaafacaadka Xajka

 Manaafacadka xajku waa mid diineed iyo mid aduunyoba

 Hadii aynu ku horeyno ta diineen waa si aanu u helno raali ahaansha illaahay iyo danbi dhaaf dunuubto oo dhan ah iyo xasanaad faro badan oo aad u wayn taas oo aan laga helayn Xajka mooyane meel kale, Salaada Masjidka Xaramku waxay la mid tahay 100,000 oo salaadood lagumana helayo dawaaf iyo orad halka mooyane, munaafacaadka xajka waxa ka mid ah kulanka muslimiinta is ogaanta xaaladooda, kulanka ehlu cilmigooga iyo waxa ay kala faa’iidaystaan iyo soo bandhigida mashaakilka haysta kuwa ka mid ah musliinta.

 Munaafacadka Aduunyo waxa ka mid ah Ganacsiga iyo wixii kale ee la xidhiidha ama ku taxaluqa xajka.

 7. Xukunka Xajka iyo Raadadka uu ku yeesho Nafta

Gudashada cibaadada xajku iyo fadliyadeeda ee tirsan iyo heerka uu gaarsisan yahay xukunkeedu fahmideeda iyo ku camal falkeeda waa adiga oo asiibay khayr wayn waxana ka mid ah.

1. Safar ay dadku u galaan xajka soo gudashada cibaadadan waxay ay ku xasuusinaysaa safarka xaga illaahay loogu kacayo ee daarta aakhiro, qofku marka uu safartago waxa uu ka tagaa dadka uu jecel yahay, Ehelkiisa, Caruurtiisa iyo wadankiisa, Safarka aakhirna waa sidaas oo kale.
2. Matalan qofku marka uu safar tagayo waxa uu qaataa sahaydiisa si uu ugu gaadho halkuu ku socday, hadaba safarka uu ugu kacayo qofku dhinaca rabigii waa in uu u qataa sahay uu kaga nabad gelyo illaahay agtiisa illaahay (SW) waxa uu yidhi “SAHAY QAATA SAHAY LA QAATO WAXA UGU KHAYR BADAN ELE KA CABSIGEEE” [Suuratul Baqra-197]

3. Matalan safarku waxa uu leeyahay dhibaato safarka aakhiro waa la mid ama kaba daranba, hadaba dadka waxa sugaya nafta oo laga siibo, dhimasho, qabri, qiyaamaha oo la soo saaro, xisaab, miisan, jidkii janada iyo naarta.

4. Qofku marka uu xidho maryahay xajka ma xasuusanayo waxan ahayn labadii kafan ee cad cadaa ee qabriga qofka loo geliyo taasina waxa ay qofka ka dhigaysaa in uu  ka dheerado Xumaantii aduunyada sidii uu iska badalay maryihiisi oo kale waa in uu dunuubtana uga tagaa sida uu u xidha maryaha cad cad ee nadiifta ah, waxa la gudboon in qalbigiisa iyo xubnihiisuba ay ahaadaan nadiif aan lahayn barbarta madow ee xumaanta iyo dinuubta ay ku sameeyaan.

5. Goorta uu yidhaado LA BEYK ALAAHUMA LA BEYK (illaahayow waanu ku adeecnay oo waanu ku hogaansanay) waxa kaloo jira dinuub iyo gafaf uu qofku uuna ka tagin isagoo leh illaahayow wixi aad iga nihiday waan ka dheeraday waana ka tagayaa.

6. Qofku marka uu ka tago waxyaabaha looga digo inta uu ku jiro ixraamka uu ku mashquulsan yahay digriga, waxa u cadanaysa arinti looga baahna in uu la yimaado, waxa naftiis lagu tarbiyadeenayaa in uu ka tago wixii mubaax ahaa asal ahaan laakiin illaahay ayaa ka xaaran yeelay halkan, markaa maxaa uu ka yeelayaa wixi laga xaaram yeelay markasta iyo meelkastaba gelitaanka beetulaahi xaraam ee illaahay ka dhigay meel u ah dadka nabad gelyo oo uu qofku ku xasuusanayo wuxuu ku nabad geli lahaa qiyaamaha  taana laguma helayo waxan ahayn dhib iyo hawl waxa ugu weyn waxa dadku ku nabad galaan qimaaha tawxiidka iyo ka dheerashaaha shirkiga illaahayna (SW) waxa uu yidhi “ KUWA MUUMINIINTA IHI KUMA QARIYAAN IIMAANKOOGA DULMI KUWA WAXA U SUGNAADAY NABAD GELYO WAANA AY HANUUNSAN YIHIIN” [Suuratul-Ancaam-81]

Qaabilaada Xajaru Aswadka waa halka ugu horeysa ee laga bilaabo Tarbiyadeenta wayntaanta sunaha Rasuulka (CSW) qofku waa in uuna ku qiyaasin sharciga illaahay caqligiisa gaaban waa in uu ogaada waxa uu illaahay dadka u sharciyeeyay In ay tahay xigmad iyo khayr naftiisana waa in uu ku tarbiydeeya cibaada illaahay, Cumar Binu Khadaab (RC) waxa uu yidhi inta uu qaabilay Xajaru Aswadka waan ogahay in aad tahay dagax aan dib iyo dheeftoona lahayn hadii aanan arag Rasuulkii illaahay oo ku qaabilay ana kumaan soo qaabileen.

8. Dawaafidu waxa ay ku xasuusinayasaa Ibraahim (CS) isaga ayaa dhisay beedka si uu dadka ugu noqdo sugnaasho iyo amaan isagana ugu yeedhay xajka gurigan, Nabi maxamed (CSW) waxa uu ku yimi ducadii Nabi Ibraahim (CS) sidoo kale waxa u soo xajay Nabi Muuse iyo Yuunus iyo ciise (CS) gurigani waxa uu u ahaa bal kulan anbiyadaa, illaahaya (SW) ayaa ku amray Nabi Ibraahim (CS) in u dhiso oo uu weyneeyo.

 9. Cabitaanka biyaha Samsamku waxa ay ku xasuusinayaa Nimcada illaahay ee uu ku galaday adoomihiisa, Biyaha barakaysan waxa caba malaayiin qof sannado faro badan Nabigu (CSW) waxa uu dadka ku diiro gelin jiray marka ay cabayan biyaha samsamka in ay yidhaadaan BIYAHA SAMSAMKU WAXAY LEEYIHIN WIXI LOO CABO.  Waxa weriyay ibnu maajid

 10. Orodka Safa iyo Marwo waxa uu ku xasuusinayaa shaqsiyadii Haajira Nabi Ismacil (CS) hooyadii oo ahayd  gabadhii Nabi Ibraahim (CS) ibtiladii iyo imtixaankii ku dhacay side ayay ahayd? Waxa ay ka dhex noqnoqonaysay Safa iyo Marwa iyadoo daydayaysay biyo ay waraabiso ilmaheeda yare ee ismacil, hadaba markii ay samirtay dhibaatadana ay ku samirtay oo illaahay ay isku xidhay, hadaba raguna waxa ay ku xasuusanaya jihaadka iyo dadaalka ay dumarku ay ugu jiraan iyo samirka ay leeyihiin waxanu isku dayayaa in uu ka khafiifiyo wixii culus ah, dumarkuna waxa ay ku xasuusanayaan in ay haweenka la midka ah ay u fudeediyaan wixi dhibaato ah ee la soo gudboonada.

 11. Istaagida Carafa waxa ay Xasuusinaysaa Cidhiidhiga iyo fara badnaanta dadku soo saarida qiyaamaha, waayo qofka xajay waxa uu ku noqdaa daal iyo tabcaan faraha badnida dadka is jiiraya awgeed, hadaba maxaad u malaynaysaa qiyaamaha oo dadka la soo wada saaro iyagoo caydh ah oo qaawan oo taagnaanayay maalin lagu qiyaasay 50,000 Sannadood.

 12. Dhagaxaanta la tuuro qofka waxa ay ku celinayaa naftiisa si uu uga xadidnaado naftiisa adeecida illaahay hadii uuna garanayn faa’iidada iyo xigmada ay leedahay ama aanu karaynba in uu isku xidho axkaamta iyo cadaynta cibaadada illaahay.

 13. Xoolaha la qalayaa waxa ay ku xasuusinayaan dhacdadii weynayd ee Nabi Ibraahim (CS) amarkii illaahay ku siiyay in uu gowraco inankiisa ismacil markii uu gaboobay ismacilna uu ahaa maciinka (qof u shaqeeya ) iyo sida ay caadifadii ay u weyday meel ay ka dhaafo khilaafida amarka illaahay, sidaas oo kale waxa la baray in uu aqbalo wixi uu illaahay amray “AABAHAYOW SAMEE WIXII ILLAAHAY KU AMRAY WAXA AAD IGA HELI DOONTAA HADII ALE YIDHAADO IN AAN KA MID NOQDO KUWA SAABIRIINTA AH” [Saafad-102]  markii loo xalaaleeyay wixi laga xaram yeelay taasi waxay ay bartay in uu ogaado samirka cidhib wanaagiisa iyo in culuskasta fudeed ka danbeeyo adeecida amarka illaahayna ay ku danbayso farxad iyo rayn rayn faraxadana waxa dareemo uun qofka aadu dhadhamiya macaanka illaahay adeecidiidsa sida qofka soomani marka uu afurayo oo kale iyo qofka tukanaya salaatu laylka dadkoo hurda.

 15. Marka ay dhamaato cibaadada Xajku oo qofku la yimaado wixii illaaahay ku sharciyeyay ee waajib ahaa, qofku waxa uu illaahay ka rajayanyaa in uu dhaafo dunuubtiisa oo dhan sida uu illaahay uga balan qaaday, Nabigu (CSW) waxa uu yidh qofka soo xaja ee la iman wax dunuub iyo Xumaan ah waxa uu noqonayaa sidii maalintii ay hooyadii ay dhashay oo kale. Waxa weriyay bukhaari iyo muslim

si qofka loogu furu xashi cusub oo noloshiisha ah oo ka madhan dunuub iyo gafaftoona.

 16. Qofku marka uu ku noqdo ehelkiisa iyo gurigiisa waxa uu ku farxayaa la kulankooga taasi oo xasuusinaysa farxada weyn ee ah ku kulanka janada waxanu ogaanaya khasaaruhu in uu yahay khasaaraha nafta iyo ehelka maalinta qiyaamaha sida illaahay yidhi “WAXA AAD TIRAAHDA KUWA QASAARAY WAA KUWA AY KHASAAREEN NAFAHOOGA IYO EHELKOOGA MAALINTA QIYAAMAHA ARINKAAS BAANA AH KHASAARO WEYN” [suuratul Sumar-15]

 Illaahay ayaanu waydiisanaysaa in uu na waafajiyo daacaadkiisa gudashada xajka iyo ku taagnaanta waajibaadka kale.

Turjumaasha iyo Qorayaasha

Axmed Ismacil Xasan

C/fataax Xasan Adan

Siciid Cumar yuusuf

cabdifataax_96@hotmail.com

Faafin: SomaliTalk Jan 13, 2003 

...QORAALADA DADWEYNAHA EE MAANTA: