kadib markii ay xukuumadii dhergigu dhacday 1991kii ee ay wayaanahu xukunka qabsadeen ayaa waxa uu kaligii talye Meles dadka Ethiopianka ah uugu balan qaaday in uu dimoqraadiyad iyo cadaalad ku maamuli doono xataa ilaa iyo heer aayo katalin oo uu dhigayo tastuurka Ethiopia qodobka 39 aad. Waxa lawada ogsoonyahay in uu kaligii taliye Meles markii uu xukunka qabsaday wax yarba kadib uu si wayn isu badalay gaar ahaan waxii kadanbeeyay 1994kii oo uu wax walba oo uu horay uugu balan qaaday dadwayanha Ethiopia uu waxba ka hirgalinwaayay.

Waxa uuna bilaabay in uu urur walba oo qoomiyad matala uu urur kale oo isaga dabo dhilif u ah oo siyaasadihiisa fuliya ka garabsamysatay, waxa aana miitaal loo sooqdan karaa ururka OLFta oo ay dadka Oromadu si wayn u taageersantahay ayaa waxa uu ka garab sameeyay ururka OPDOda oo lagu tilmaamo mid dadka Oromda matala lakiin fuliya siyaada dhiigyo cabka Meles Zenawi. Waxa kale oo uu urur lifaaq ah u samaysatay ururka xabashida oo siyaasadiisa fuliya, ayadoo la ogyahay in uu san habayaraatee waxa taageera ah ku lahayn qoomiyada xabashida. Xataa kaligii taliyahani muusan dhaafin qoomiyadaha yaryar ee Ethiopianka ah sida Hararida, Canfarta iyo waliba Benushaangul. Taasuna waxa ay ku tusinaysaa in uuna ogolayn in ay wadanka ka socdaan waxa uunan ogayn.

Hadaba hadii aan u soo laabto dhinaca Somalida Ogadeniya oo uu ururka ONLFtu ku guulaystay 80% doorashadii 1992dii taas oo kutusinayasa sida wayn ee ururkaas looga taageersanyahay wadanka Ogadeniya ayaa, waxa uu kaligii taliye Meles samaystay urur la dhihi jiray Lige 1994tii oo uu kusamaysatay tuulo yar oo Hurso layidhaahdo oo kutaala meel u dhaw magaalada Diridhabo . Siwalba uu yeelaba, mar hayidhaahdaan ururka ONLF baanu lamidownay marbana hayidhaahdaan sharci ma ah ONLF, marna wax kale ha ku sheekeeyaane taasi way u socon wayday ilaa uu aakhiritaankii ururkii uu iskii u baaba’o, ileen urur dhoodhoob ah oo aan umad taageersan lahayn oo larabo siyaasad shisheeye in lagu fushado masoconayo ee.

Qarnigan aan maanta ku jiro ee 21aad ee casriga ah ee aduunku wax gumaysi layidhaahdo ka dhamaaday oo wadanadii uugu danbeeyay ay xoroobeen sida South Afrika, Namibia, Eritrea iyo wadamo badan oo katirsaan jiray midawgii soofiyeed ee burburay iyo waliba wadamada balkanka, waxaana hada uugu danbaysa Falastiin oo hada loogu balan qaaday in dawlad kaamil ah ay dhistaan 2005ta. Markaas ayaa waxa uu rabaa kaligii taliye Mele Zenawi oo ka soo jeeda qoomiyada Tigreerga oo 5% ka ah dadka Ethiopia in ay sii gumaystaan Somalida Ogadeniya. ”Waxa aan rabaa in aan halakan hoosta ka xariiqo umada Somalida reer Ogadeniya waligeed Ethiopiaan nimo maynan aqbalin, ilaa iyo maalintii ay dawlada Ingiriisku kuwareejisay Ethiopia wadanka Ogadeniya 1898-1948kii, ilaa iyo hadda habayaraato ee dadka reer Ogadeniya hubka maynan dhigin, hadana habka cusub ee gumaysiga ee uu Tigreegu wado ee qaybi oo xukunka(divider and rule) ah wax ka soconaya wadanka Ogadeniya ma aha”. Hadaba waxa is waydiin leh kaligii taliye Meles srtarijiyada uu isticmaalayo ma mid u hir galaysaa, mise ruumad buu dadayaa?. Umada reer Ogadeniya oo maanta wada halgan hubaysan oo wadanka dhexdiisa laga dhex aasaasay oo aynan wadamo shisheeya ahi gacanata ku haynin , ayaa waxa xusid mudan in halgankan maanta gumasiga Tigreega lagulajiro, uu socdo hadda mudo 10 sano ah, oo waliba siyaasda dibada iyo tan halganka hubaysan ee gudaha ka socdaa ay si fiican isula jaanqaadayaan, oo waliba heerka lagaadhay waxa la saadaaliyaa (Prediction) la gu sameeyaa, si looga hortago tabaha ama siyaasadaha foosha xunxun ee uu cadowgu adeegsado.

Kaligii taliye Meles oo ku caanbaxay kaligii taliyenimo ayaa ururada xaquuqul insaanka ee Afrika, Europe, marykanka iyo kuwo madax bannaana oo calmi ah ayaa waxa ay cadeeyeen in ay dawlada wayaanahu tahay wadanka Afrika maamul ahaan uugu liita, waxa kale oo ay sheegayaan in xaquuqal insaanka si xun loogu tunto.

Warar kale oo lagu kalsoonyahay ayaa waxa ay sheegayaan in uu kaligii taliye Meles uu yahay kaligii taliyaha 1aad ee Africa aduunkana uu kujiro 10 uugu horeeya ee kaligood taliyayaasha ah.

Ninkan dhiigyacbka ah ayaa waxa lagu naanaysaa mashiinka dilaaga ah(a killing machine) oo aan cidnaba u kala aabo yeelin xataa xisbiga uu madax ku sheega ka yahay ayuu qaarna laayay qaar kalena uu xabsiga u taxaabay, qaar kalena uu shaqadii ka eryay. Taas uu waliba tastuurkii xibigiisa ka leexday si uu xukunka u sii haysto. Waxa la ogsoon yahay kuwii uu eray ee 13kii golaha dhexe ee TPLFta karirsanaa kuwii ka soo hadhay khilaafkii TPLFta dhexmaray 2001 bishii mars shirkii ay magaalda makale, ay golaha dhexe ee TPLFta ku yeesheen, ayaa maanta intii yarayd ee khilaafkaas ka gasoo hadhay waxa ay iskaga hor yimaadeen go’aankii gudida suuhdinta ee Ethio-Ertrea oo tuuladii muranku ka tagnaa ee Badame, Eritrea loo xu kumay. Hadaba waxa ay su’aashu tahay haddii uu dadkii Ethiopoanka ahaa sidaas uu u kala dilay uunan xataa qoomiyadii uu isagu ka dhashay uuna waxba ka reebin , sideebuu wadanka ku sii haysan karaa?

Waxa aad moodaa fursadihii kaligii taliye Meles in ay dhamaadtay, waxa uuna soo maray marxalado kaladuduwan oo la odhan karo waxa uu ka helay cimri dheerer si uu xukunka u sii haysto, taas oo uu sanadadii uugu horaysay dadka Ethiopianka ah ku siray in uu hab dimuqraadiyayd ah oo cadaalad ku dhisan uu wax ugu qabanayo, taas oo uuna waxba ka hir galinin.

Kadibna waxa uu bilaabay in uu ka faaiidaysto ururadii maqaarsaarka ahaa ee uu isagu samaystay si uu uugu fushado siyaasadihiisa, taas oo aad hadda moodo in ay qoomiyadaha Ethiopia oo dhani fahmeen tabaha iyo beenaha uu rabo in uu cimri dherer ka dhigto.

Waxa kale uu ka yar faaiidaystay waxa ay reer galbeedku uugu yeedhaan la dagaalanka argagixisada si uu u weeraro wadamada dariska la ah, tanina way soo dhamaatay oo marykanka ayaa soo cadeeyay in aynan ururo argaixiso ah oo xidhiidh la leh alqaciida oo Somaliya joogaa aynan jirin, laakiin isagu waxa uu ku ad kaystay in ay Somaliya kajiraan ururo xidhiidh la leh alqaciida ,si uu dhaqaale iyo qalab askari uu uga helo wadamada reer galbeedka, taasuna hada waxa aad moodaa in ay dawladadihii reer galbeedku fahmeen oo ay iyaguba ilaa iyo Muqdisho si toos ah u tagaan, taasuna waxa ay keentay in si fiican loo fahmo tabahiisa dhaqaale uruursiga ah iyo gurashada midho uusan beeranin.

Abaarha wadanka Ethiopia kajira oo ayaguna had iyo jeer soo noqnoqanaya , oo uu kaligii talieye Meles Zenawi kadhigtay in uu siyaasadiihiisa ku fuliyo kuna aruursado dhaqaale ayaa waxa jirta ururo caalami ah oo kuwa deeqda bixiya iyo dawladahii awalka aadka u taageerijiray ay ku eedeeyeen in abaaraha Ethiopia kajira ee soo noqnoqonayaa aynan ahayn mid dabiici ah ee ay tahay mid ay abuurtay siyaasad xumida dhiigyacabka Meles iyo wixii dhaqaalo ahaa ee aduunyadu uugu deeqday dadkaas abaaruhu wax yeeleeyeen oo uu u adeegsado hab uu siyaasadihiisa ku fushado , si uu ugu gato qalab military oo casri ah iyo si uu u weeraro dawladaha dariska la ah iyo waliba si dii uu uugu cadaadin la haa ururada macaaridka ku ah iyo kuwa kale ee raba in ay aayahooda kataliyaan sida Oromada iyo Somalida Ogadeniya.

Adeegsiga noocaas ah ee uu kaligii taliye Meles u adeegsanayo waxa aad moodaa in ay ururada caalamiga ah ee deeqda bixiyaa iyo dawladha reer galbeedku sifiican uga dhargeen tabaha foosha xun ee uu dilaaga Meles isticmaalo, taana waxa makhraati u ah eedo badan oo ay ururada caalmaiga ah ee deeqda bixiyaa iyo dawladaha reer galbeedku ay soo jeediyeen iyo taliska wayaanaha oo ku caanbaxay maamulxumo iyo hayadihii samafalka oo ayagu xaqiiqda ogaaday oo ay qaarkood bilaabeen in ay ayagu toos u geeyaan meelaha ay abaaruhu ka jiraan.

Waxana lawada ogsoonyahay in uu kaligii taliye Meles Zenawi ay arinta Badame, jiritaankiisa halis galinayso, waxa aad moodaa in ay haysato laba daran mid dooro, taas oo ah in uu raaco go’aankii gudida soohdinta oo dunida oo dhani taageersantahay oo dagmada Badame, raaciyay wadanka Eritrea, hadii taas uu yeeli waayona, waxa uu wayayaa taageerada dunida, islamarkaana waa in uu dagaal u diyaar garoobo tan kalana, waa in uu dhabarka u jeediyo dadkii Tigreega ahaa ee uu isagu ka soo jeeday oo uu aqbalo go’aanka gudida soohdinta oo uu raali galiyo dawladaha aaduunka oo ku cadaadinaya in uu go’aankaas aqbalo, waxa la ogyahay in dagaalkii labadan wadan dhexmaray 1998dii-2000 kii uu Ethiopia ka soo gaadhay khasaaro aad iyo aad u balaadhan oo mood iyo nool ba leh, waxaana Ethiopia lagaga dilay ilaa iyo 60,000 oo askari oo dadka Tigreega u badnaa, taasuna, way adagtahay in uu dadka Tigreegu aqbalo go’aankaas.

Hadaba dad badan oo Tigreer ah oo ay kamidyihiin nimankii ugu dhadhawaa kaligii taliye Meles ayaa banaanka kaga dhaqaaqeen kuwaas oo kala ah (1) Seyum Mesfin oo ah wasiirka arimaha dibada oo hada isku dhacaa awgii wasaaradiisii masuu’l lagu magacaabay ninn layidhaahdo Dr. Kinfe ( 2) Madaxwayne ku sheega gobalka Tigreega( 3) kuxigeenka gobolka Tigreega markii ay ogaadeen in uu Meles diyaar u yahay in uu aqbalo go’aanka gudida soohdintu soo saartay, taas oo uu ku waayayo taageeradii dadka Tigreega.”caana tufid leh macabaa liquid leh”

Maalin dhawayd oo uu Meles magaalada Makale, booqday waxa uu galay habeenimo ayadoo gaadh adag la saaray jaamacada Makale , dugsiyada sare iyo kuwa dhaxaba waxa uu ka soo baxay subax hore oo ayna dadkuba soo toosin si aynan carqalad ugu kicinin. Ciidamada isaga gaadhka kahayayna wax yar umbaa qoomiyada Tigreega ka ahaa ,taasuna waxa ay kutusinaysaa in ay isaamin daradii isaga iyo Tigreega u dhaxaysay ay sii korodhay.

Dad u dhuun duleela arimahaas ayaa waxa ay sheegayaan in shir dagdag ah oo ay gudida fulinta ee TPLFta ay ku yeelatay xafiiska Ra’iisul wasaare ku sheega oo ay albaabada u xidhanaayeen,ayaa waxa la sheegay in ayna wax heshiis ahi ka soo bixin, taasuna waxa ay kaligii taliye Meles ku dhalisay shakiwayn oo xaga amaankiisa ah, taas oo uu ka baqanayo saraakiisha Tigreegu in ay afganbiyaan iyo waliba macaaradka xabashida oo awal fadhi ku dirir ahaa oo hada raba in ay ka faaiidaysaatn khilaafka Tigreega dhexdiisa ka taagan.

Markaas kaligii talie Meles si uu amaankiisa u sugo talaabooyin badan ayuu qaaday, waxa uu ciidamo khaas ah dajiyay meelo Addis-Abeba katirsan, saraakiisha ciidamada oo uu kala badalay, qalab khaas ah oo uu kadalbaday wadanka Ukrain iyo waqooyiga Kuriya qalabkaasoo lagu soo gaday lacag dhan 12 milyan oo doolar. Haddaba Ayada oo lawada ogsoonyahay xaalada abaareed ee ba’an ee Itoobiya ka taagan, caalamkuna uu ku mashquulsanyahay sidii ay u badbaadin lahayeen Malaayiinta ruux oo Itoobiya ku gaajoonaya, ayaa waxa yaab ku noqtay ururda caalamiga ah iyo wadamada deeqda bixiyaba in hanti dhan intaas oo quudin kari lahayd mudo Hal Bil ka badan dad lugu qiyaasay 500,000 uu ku gato qalab uu amaankiisa ku ilaalinayo, shaqsi sheeganay in uu umadaas mas’uul ka yahay. Sarkiishii sare ee ay isaga isugu dhawaayeen oo ay kamidiyihiin Sibhat Nega iyo Abay Tsehaye oo awal bilaa balan uugu tagi jirtay oo hadda laga mamnuucay in aynan balan la’aan u gali karin.

Hadaba iyada oo uu kaligii taliye Meles fursadihii oo dhan uu soo cunay ayaa hada uu isku dayayaa in uu sii cimri dherersado ayadoo ay dawlada wayaanahu wakhtigeedii uu dhamaaday oo ay ka muuqdaan calaamadihii dawladihii hore ee Afirkanka ahaa ee soo burburi jiray oo ay ka mid yihii (a) baxsasho xad dhaaf ah oo ay saraakiisha ciidamada sare baxasnayaan markii ay dibada tababar u soo aadan ama arin cafimaad awgeed u soo baxaan (b)hantida dadwaynaha oo sidii loo dhici lahaa ay u kala baratamayaan madax ku sheega sare ee dawlada wayaanaha (c) ururo isku sheegay in ay macaarid yihiin oo wakhtigii uu awood lahaa aan hadli karin ayaa maalin walba waxa ay soo saaraan baaq oo ay kaga codsanayaan in ay dawlada wayaanahu ay is casisho ayadoon aan wax dhiig ahi ku daadan (d) ayadoo dadk la gu tuhmayo in ay siyaasada Meles ka soo hor jeedaan habeen iyo maalinba la af duubo (e) xabadaha ka dhaca magaalada Addis Abeba oo marka ay habeen noqoto sii badanysa (f ) amarka iyo kala danbaynta oo lumay, (g) xidhiidhka ka dhaxeeya maamulka Addis Abeba iyo kan kililda oo kala go’ay.

	Galayr	C.X.Xusen	Siyad B.
	Zenawi	Mengistu	H.Selassie
Sawirada Eeg:	Soomaalidu (madaxda) waa kuwa tooska kuusoo fiirinayaan,	xabashiduna (madaxda) waa kuwa dhinaca fiirinaya	Qoraalkii Burhaan Jaamac .... GUJI

Hadaba iyadoo maanta kaligii taliyeyaashii aduunku uu wakhtigoodii dhamaaday, ayaa dhiigyacab Meles uu rabaa in ciidan yar oo yabayab ah ama isu keen ah oo ay adag tahay in ay is afgartaan ayuu rabaa in uu awood kusii haysto, taasna hadii uu mooday mid la isku halayn karo, miyuu ku quus qaato Saddam Xuseen, oo ciidan iyo hub nooc walba ka haystay, taasuna waxa ay makhraati u noqonaysaa in kaligii taliye waliba hadii uu hub kasta iyo ciidan kasata haysto oo aynan dadku rabin in uunan xukun sii haysanay. Hadab kaligii taliye Meles oo soo qaatay jaanisjadiisii oo dhan ayaad hada moodaa maanta in uu wakhtigiisii dhamaaday.

Xassan .M. Moalin 
Hasmoa@yahoo.com 

May 12, 2003

Kulaabo Bogga Hore....

Afeef: Aragtida qoraalkan waxaa leh oo ay gaar u tahay qoraaga ku saxiixan, kana tarjumi meyso aragtida SomaliTalk