Adduunka sadexaad ama wadamada aanay dimoqraadiyadu aanay ka raad qaadin ama aanay ka hirgalin, dadka badanaa ku kooba ama ku koobi jiray wax barashadooda inta badan suxifinimo, qoraa ama wariyenimo waxa ay badanaa niyadda ku hayeen in ay dawladda markaa jirta ee aan ogolayn saxaafadda xorta ah ay u shaqeeyaan ha qoreen jaraaid afka dawladda ku hadla ama idaacad fidisa borobagaandhaha ama siyaasadaba eh. Inkasta oo ay jiraan ama jiri jireen dad badan oo uu suxifinimada u baran jiray si ay runta wax uga qoraan iyaga oo ku nool wadan aanay ka jirin saxaafad xor ihi ayaa ay hadana ay hoosta ama si qarsoodi ah wax u qori jireen ama uga qori xaalada iyo siyaasada uu wadanku ku sugan yahay iyo cadaalad darrada ay dawladu xiligaa ku hayso dadka iyo hantiba. Waxa xabsayada ay dawladaha kaliyood taliyeyaashu ka taliyaan ku dhinta sanad walba iyo sacaad walba 1000-maan 1000 oo suxufi una dhinta jidh dil iyo nafaqo daro maqaal ay qoreen oo lid ku ah talisyadaa, halka badhna ay badheedhaan in ay been iyo borobagaandha aan jirin faafiyaan.

Suxifiyiin badan oo Somali ah oo markii uu ina Siyaad haystay wadanka , wax ku qori jiray jaraaidada ku hadla afka dawladda oo aan haba yaraatee wax ku lid ah qorin , ayaa ay noloshoodu ku xidhnayd in been iyo wax xaraan ay u faafiyaan kooxda markaa talada iyadu haysay. Suxifiyiintan ama qore yaashaasi waxa ay ku hadli jireen afka wasaarada warfaafinta ama wax ay u soo diyaarisay. Qorreyaashan ama waryeyaashani runtii dhibaato wayn ayay ku hayeen inttii ka soo horjeeday ama necebayd taliskii kalidii talyeha ahaa. Warfaafintuna runtii waa qaybta ugu muhiimsan marka la eego laamaha kale ee dawladda , idaacaha iyo jaraidada ay istimaalaan kalidood taliyeyaashu , waxa ay ku tahay mucaarid ama jabahad kula jirta dagaal qumbalad iyo rasaas.

Suxufiiyiinta ,qorre ama wariyeyeaasha ku hadla afka dawlad cadaalo daroo ku dhisan ee u faafiya been iyo borobaangaadha kama duwna kuwa dadka xasuuqaya haddii aanu dambigoodu kaba darnayn.Hadaba suxifiyiintan ama waryeyaashan ayaa ah iyagu kuwo ay shaqadoodii ama meheradoodii ay noqotay , hungiri raac ama lagac isii aan sida doontid kuu yeelee , amaba dhilaysi.

Waxa aan akhriyay nin wariye isku sheegay qoraal uu ku soo qoray website-yada Somalida gaar ahaan Somalitalk oo la yidhaa Xagar yare , waxa aan arkay in uu Xagar Yare u soo shaqeeyay , idaacadii SSDF ee kulmis iyo in uu ka soo shaqeeyay idaacadii Hargaysa 1988-1991 markaa oo ahayd markii uu Siyaad iyo intii taageersanayd ay ku xasuuqayeen qaybo ka mida mida ummada Somaliland, Hargaysa iyo hareerheeda , goortaas oo ay ahayd xili ay idaacadaasi faafinaysay been iyo jahawareerin iyada oo dadka si axmaqnimo loo laynayay. Waxa aan aan is waydiiday iyada oo Somali oo dhami ka warhayso waxii meeshaa ka socday , sidee ayuu nin dhiig lihi uu ugu faanaa in uu markaa ahaa wariye ku hadlayd afkii gacan ku dhiiglaha ? halka uu odhan lahaa i qariyaay.

Waxa uu maqaalku ahaa ama ku saabsanyahay Somaliland oo damqaysa boogihii qarsoonaa iyo kuwii muuqday, taas oo uu la jeeday , cambaarayn loo soo jeediyay inuu Silaanyo ka dambeeyay dilkii Koosaar iyo Shiine oo labduba ahaa halgamaayaashii SNM , Ala ha naxariistee. Runtii waxa aad moodaa in uu labdaa isagu Xagar Yare lug ku lahaa madaama uu ahaa basaas u shaqaynayay Afwayne. .

Waxa kale oo cadaatay sida uu iskugu dayay in isku diro dad dhamaantood u sinaa dulmigii uu baday ummada Somaliyeed Afweyne , mar u yidhi in beelaha daga , Waqooyi, Togdheer iyo Saaxil in ay rumaysan yihiin in ay ka dambeeyeen xasuuqii loo gaystay reer Sool, Sanaag, sh/hoose , Bay iyo Bakool ,taas oo ay habayaraatee waxba ka jirin, aysi jireen dad masaakiina oo ciidama Somalia ku jiray oo la soo qasabay si ay u layaan maati Somaliyeed.

Waxa aad moodaa Xagar yare nacaybka uu qabo dakaa la xasuuqay ee aan waxba galabsan , in uu laftiisu ka mid ahaaa dakii ka soo qaxay Ethiopia ee loogu balan qaaday in la siin doono Gobolada Waqooyi. Waxa jirta Somali badan oo u fikirta sida ninkan, oo xasuuqii ka dhacay Somaliland , nacayb ay uqabaan beeshii la xasuuqayay awgeed aan habayaraate ogalyn ama qirsanayn in ay meesha ka dhacady cidhibtiridi, iyaga oo ay la quman yihiin kuwii falkan ka dabeeyay ee ka soo jeeday beeshooda, sida hadaan eegno ay Morgan iyo Gaani ugu yihiin geesiyaal inta ay ku jirto ama hayo cudarka qabbiilku.

Dadkii qaraboodada la xasuuqay ee Somaliland haba yaraatee wax nacayb oo ay u qabaan beeshii uu in Sayaad ka dhasshay ama beeraladii koofonfur ee qasab lagu soo dagaal galiyay haba yaraatee ma jirto, waxa se ay sugayaan goorta la soo taagi doono maxkamad intii dadka aan waxba galabsan xasuuqay, beesha ay doonaan ha ka soo jeedeene.

Waxa is waydiin mudan hadii uu cudurkii qabiilkii bara dhaafiyay Somalinimadii , oo ninkasta uu la qumanyahay ka ay beesha wadaagaan ha ahaado dagaal ooge ama gacan ku dhiigleh , maxay Somalidu sugaysaa?

Waxa kale oo iswaydiin mudan Nin u ahaa afhayeen dambiile dagaal , sida uu magangalyo siyaasadeed uga helay dal , xuquuda aadamaha qadariya ama dimoqraadi ah? Arintan Xagar Yare ayaa u muuqata sidii nin yidhi waxa aan wariye u ahaa Hitlar marna yuhuudii la laynay , Falastiin iyo israaiil , Mangistu iyo Siyaad ama Bush iyo Sadaam.

Wariyeha, suxufiga ama qoreha adduunka ay ka jirto dimoqraadiyaddu gaarahaan reer galbeedka waxa ay waxbarashooda ugu kooban meheradan si ay runta u sheegaan ama wixii jira ha ahaato fal dawladeed ama gaara ahaaneedba ay u soo bandhigaan ummada markaa doonaysa in ay runta ogaato iyaga oo aan ka baqayn dawlad kuna hadlayn af dawladeed. Haddii aan tusaalo u soo qaadano saxaafadda maraykanka iyo Ingriisku dhawaan waxa ay si aan gabasho lahayn u daba galeen ama isku dayeen in AY soo cadeeyeen ama dadka u soo bandhigaan arinta ama waxa waxa keenay in ay Bush iyo Blair dagaal ku qaadaan Ciraaq taas oo aad ka warhaysaan sidii ay saxaafada USA iyo UK ay u guteen arintaas ama hawshaas.

Hadaba suxifinamaddu ama qorre noqoshadu ma ah shaqo ama meharad loo barto si loogu danaysto , ee waa arin loo berto si loo soo bandhigo runta dadkana loogu wacyigaliyo si loo tuso dhabada toosan.

Nabadeey

mahamud samatar
samatarapt@yahoo.com

QORAALADII HORE EE MAXAMUUD SAMATAR

Afeef: SomaliTalk mas'uul kama ahan aragtida qoraalkan iyo cinwaankiisa toona, waxaana aragtidaas leh qoraaga ku saxiixan.