TAYADA WAXBARASHADA  SOMALILAND IYO MOGANAANTA ARDAYDA IYO WAALIDKABA 

Saeed Fuuraa
Haatuf, South Africa.
somalilandjournalist@yahoo.com 

Pretoria, K/Africa, Waxbarashada Somaliland waa mid taariikh ahaan kasoo jeeda  macaahiidii islaamiga ahayd ee dowladihii islaamka ahaa gaar ahaan dowladii cusmaaniyiinta iyo masarba waana mid ku qontanta hido facweyn. Qarnigii sagaal iyo tobnaad waxa dowladii mustacmarada ingiriisku ay ka aasaastay  iskuuladii bud dhiga u noqday tacliinta soomaliland, kuwaasoo taariikh lama iloobaan ah ka galay waxbarashada soomaliland, waxaana xusid mudan iskuulada, dayoxo, sheekh, iyo camuud, ayada oo macalimiinta haatan waxka dhiga iskuulada soomaaliland ay  yihiin  mid waxbarashadoodu  kasoo jeedo taariikhda waxbarasho ee faca weyn lehna tayo iyo xirfad aad usaraysa oo lamid ah ta wadamada horumaray ayaan badiyaa ardayda iyo waalidkuba ku baraarugsanayn, qiimaha waxbarashada  sababta oo ah iyagoo u haysta in aqoonta taala dibaduhu ay ka fiican tahay ta gudaha. 

Humaaga beenta ah waxa uu cadaadaa marka ay ardaydu usoo taca biraan

dibadaha si ay aqoon usoo korodhsadaan . Mudo yar gudahoodaba waxa ay

ogaadaan mustawaha ay taagan yihiin iyo sida ay qiimaha ulahayd waxbarashadii ay ku qaadan jireen wadankoodii hooyo ee qiimo ahaan aad  ugajaban tan, taya ahaana runtii ardayda qaar ay ku doodayaan in ay ka fiicantahay tan ay ku helaan wadamada shisheeye, ayagoo udaliishanaaya Xirfada macalinka reer Somaliland ee uu Eebe hibada usiiyay, 

A/Rahman Mohamed waa mid kamid ah ardeyda R.Somaliland ee wax kabarata Jaamacada weyn ee UNISA, isaga oo iigawaramaya tayada waxbarashada Somaliland wuxuu yidhi “Walaal uguhoreyntii aadbaad ugumahadsantahey fursadan, run ahaantiina waxey iitahey faraxtiweyn in aan ogawaramo ardey tirobadan oo dalkii kusugan oo usoohanqaltaagaya in ey wadamo shisheeye waxbarasho usoodoontaan, waxaan kamid ahaa ardeydii waxkabaratey Somaliland kadib intii ey xornimadeeda lasoonoqotey 1991kii, waxaan nasiibweyn ii aheyd in aan kamidnoqdo ardeydii waxkadhigatey Cabdulaahi Muuse Qaalib oo bixinjirey waxbarashada dugsiga sare.” Ayuu yidhi A/Rahman, isaga oo iitilmaamaya tayada waxbarashada Somaliland wuxuu yidhi “Anigoon faanineyn humaag been ahna abuureynin ayaa waxaan qabaa in Somaliland  tacliin ahaan aad uhorumarsantahey, 1992gii ilaa 1994gii ayaan Machadka AIDAM ee Hargeisa waxaan kadiyaarinayey Diploma ah Maamulka & Maareynta Ganacsiga (Business Management), oo kakoobneyd maadooyin Maamulka (Management), Suuqeysiga (Marketing), (Accounting), Dhaqaalaha (Economics), Xisaabaadka Ganacsiga (Financial Maths), markii aanu dhameysaney waxaa kadhacey Somaliland dagaaladii ehlega ahaa ee aakhirkii 1994kii kaqarxey Somaliland, markaa sidaan usooheehaabayey Qaaradan Africa waxaan imid K/Africa. Toban sano kabacdi, Sanadkii 2004kii ayaan iskasajiley Jaamacada UNISA Bcom Informatics oo ah bachelor Ganacsiga & IT (Information Technology) oo lakulmiyey, maadooyinkii uguhoreeyey (modules) waxey ahaayeen maadooyinka toban sano kahor aan Somaliland kuqaatey” ayuu yidhi A/Rahman, “Weliba waqtigaa meyjirin Jaamacadaha Somaliland maanta kajiraa, markaa waxaa xaqiiq ah in selibiska Jaamacadaha Somaliland uu lamidyahey kan Jaamacadahan wadankan, keliya wadankeena weli lama ictiraafin manaqabo in ey taasi carqalad weyn keeni karto, waxaa nasiibweyn ah ardeyga maanta wadankiisii isagoo kusugan waxkabaranaya.” Ayuu A/Rahman si hanweynaan ah iigusheegey.   

Waxaa figrada A/rahman mid lamid ah iyana laqaba ardeyda uu kamidkayahey Mohamed Abdilaahi Muxumed oo diyaarinaya Degree Dhakhtarnimo. 

ARDAYDA SOMALILAND IYO K/AFRICA

Sida ku xusan warbixin uu sanadkiiba mar uu soosaaro machad caalami ah oo la yidhaa IHE oo qiimayn ku sameeya jaamacadaha aduunka, K/Africa waxay ka mid tahay 26ka wadan ee xaga waxbarashada aduunka ugu horeeya.

Waxa dalkan ka jira 23 jaamacdaood oo caalami ah oo ku kala yaala 9ka gobol ee K/Africa ka koobantahay. Jaamacadahan ayaa waxay kaalin muhiim ah ka cayaaraan horumarinta dalkan iyo wadamada ku yaala Koonfurta Africa oo xidhiidh dhow oo sokeeye la leh rugahan qadiimiga ah ee waxbarasho.

Ardayda ka yimaada wadamada Suuqa Dhaqaalaha Koonfurta Africa ee loo yaqaan SADC oo ay kujiraan dalalka ay kamidkayihiin Zimbabae, Zambia, Malawi iyo qaar kale ayaa had iyo jeer ka hela K/Africa deeqo waxabarsho, kuwaasoo haba yaraatee aanay helin ardayda ka timaada wadamada kale ee Africa ama aduunka intiisa kale.

Inkastoo dad badan oo reer Somaliland ahi wadankan ku dhaqanyihiin, haddana ardayda reer Somaliland ee dhigata jaamacadaha wadankan aad bay u yaryihiin. Waxa jira sababo badan oo tacliin doonayaasha reer Somaliland ka hor istaaga waxbarashada wadankan, waxaana ka mid ah iyaga oo aan helin deeqo waxbarasho iyo iyadoo shahaadooyinka Somaliland aan laga aqoonsanayn dalkan.

Sida ku cad xeerarka Hay'ada Dalkan u Qaabilsan Qiimaynta Gelitaanka Jaamacadaha ee la yidhaa (Matriculation Board), dadka shahaadooyinka ka haysta dalka Somalia waa in ay soo maraan laba sano oo waxbarsho jaamacadeed ka hor inta aanay codsan jaamacadaha South Africa.

Balse ardayda ka timaada Somaliland xaaladu sidaa way kagaba sii adagtahay maadaama Hay'ada Marticulation Board-ku aanay aqoonsanayn Jaamacadaha Somaliland. Sida ay ii sheegeen ardayda reer Somaliland ee wax ka barata magaalada Cape Town, dhib badan ayaa ka qabsada reer Somaliland in ay jaamacadaha wadankan toos u galaan.

“Markii aan halkan imid waxaan watay shahaado Somali laakiin way iga diideen inay jaamacada si toos ah iigu ogolaadaan taasina waxay igu kaliftay in aan raajiciyo oo aan kuliyado yar yar galo” ayuu yidhi Nuradiin Sh. Xuseen Cali oo rajeynaya in uu sanadka danbe galo Jaamacad.

Badi ardayda hadda wax ka dhigata jaamacadaha South Africa waxay ku galeen shahaadoyin ay ka soo kala qaateen kuliyado ay ka galeen wadamo kale, sida Kenya. Arday badan ayaa iyana galay kuliyado (college) yar yar oo wadanka ka jira oo bixiya shahaadooyin hal sano ah, si ay taasi ugu fududayso gelida jaamacadaha waawayn.

Inkastoo Somaliland waxbarashadeeda ay aqoonsanyihiin wadamo dhowr ah oo ay ka mid yihiin Kenya iyo Sudan, dalkan South Africa weli ma aqoonsana. Ardayda wax ka barata wadankan waxay taas u aanaynayaan iyadoon dawlada Somaliland iyo wakiiladeedu toona aanay u kuur gelin in ay arintan wax ka qabtaan.

“Dawladu waxay ku marmarsootaa nalama aqoonsana, markaa shahaadooyinkayaga lama aqoonsana, laakiin arintu sidaa way ka gedisanatahay. Xaqiiqatan waxba iskagama xidhna aqoonsiga siyaasadeed iyo ka waxbaarsho. Kolba waxay ku xidhantahay is afgaradka diblomaasiyadeed ee labada dhinac ee arintu khusayso” ayuu yidhi Cabdifatah Ismaaciil oo Master ah culuunta Town Planning ka diyaarinaya Jaamacada Capeown (University of Western Cape).

Wuxuu intaa raaciayay “Masalan, Kenya waxay aqoonsantay in waxbarashada Somaliland aanay ka dhicin ta ka jirta Kenya waxaanay u ogoshay ardayda reer Somaliland in ay wax ka bartaan jaamacadeheeda iyadoon hadana Somaliland u aqoonsanayn dawlad. Ku darsoo manhajka Somaliland waa mid ay soo dejisay hay'ada caalimaga ee qaramada midoobay u qaabilsan waxbarashada. Markaa xukuumada marmarsiiyo u noqonmayso in ay ardayda ku qanciso in ictiraaf la'aantu ay sabab u tahay caqabadaha ka qabsada dibada markay waxbarsho u raadsadaan”

Abdilkader Xusseen, oo bachelor ah culuunta degaanka iyo biyaha ee afka qalaad lagu yidhaa (Enviromental and Water Science) ka diyaarinaya jaamacada UWC ayaa tilmaamay “in aanay xukuumada Somaliland ku dedaalin in ay South Africa kala hadasho arimaha waxbarashada siiba sidii dawlada Mbeki ay u ixtiraami lahayd shahaadooyinka Somaliland bixiso”.

Waxa jira waxyaalo badan oo ardayda wadamada kale ka yimid u furan oo ay ku geli karaan jaamacadaha sida khibrad ay ka heleen meel ay hore uga shaqayn jireen ama mudakarnimo xaga da'da ah oo la siiyo ardayda ka wayn 23 jirka. Laga soo bilaabo sanadkii hore dariiqooyinkani way ka xirnaayeen Somalida.

Ilaa hada ma jiraan dedaalo cad cad oo dawlada Somaliland ka samaysay sidii ardayda tirada badan ee awooda in ay dibada wax ka soo bartaan loogu raadin lahaa aqoosni waxbarsho. Dad badan ayaa dareensan in heesta geelu kala horeyso oo hadda la gaadhay waqtigii dawlada Somaliland ay u dhaqaaqi lahayd xaga xoojinta aqoonta da'yarta.

Waxaa diyaariyey;

Saeed Fuuraa
Haatuf, South Africa.
somalilandjournalist@yahoo.com

Faafin: SomaliTalk.com | Jan 3, 2006